Γιατί οι Έλληνες μπορούσαν να ακούν
τις παραστάσεις από την τελευταία
σειρά του θεάτρου

Τα φίλτρα ενός αρχαίου θεάτρου εξαλείφουν
τον θόρυβο περιβάλλοντος χαμηλής συχνότητας

Σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες, η θαυμάσια ακουστική για την οποία φημίζεται το Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου ίσως είναι αποτέλεσμα εκμετάλλευσης πολύπλοκων θεωριών της ακουστικής.

Το θέατρο, που ανακαλύφθηκε κάτω από ένα στρώμα γης στην Πελοπόννησο το 1881, έχει το τυπικό ημικυκλικό σχήμα ενός ελληνικού αμφιθεάτρου, με 34 σειρές πέτρινων καθισμάτων (στις οποίες οι Ρωμαίοι προσέθεσαν άλλες 21).

Η ακουστική του θεάτρου είναι εκπληκτική: ένας ερμηνευτής που στέκεται στην υπαίθρια σκηνή μπορεί να ακουστεί στις τελευταίες σειρές, σχεδόν 60 μέτρα μακριά. Πλήθος αρχιτεκτόνων και αρχαιολόγων προσπαθούν εδώ και καιρό να ερμηνεύσουν τί κάνει τον ήχο να μεταδίδεται τόσο καλά.

Σήμερα ο Nico Declercq και η Cindy Dekeyser του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Georgia στην Ατλάντα των Η.Π.Α. εξηγούν πως η εξαίσια ακουστική οφείλεται στη διαρύθμιση των πέτρινων σειρών καθισμάτων. Υπολογίζουν πως η κατασκευή αυτή είναι τέλεια δομημένη ώστε να λειτουργεί ως ακουστικό φίλτρο, εξαλείφοντας τον ήχο χαμηλής συχνότητας – την κύρια πηγή θορύβου του περιβάλλοντος – επιτρέποντας στις φωνές υψηλής συχνότητας των ερμηνευτών να μεταδοθούν.

Δεν έχει ακόμα ξεκαθαριστεί εαν το αποτέλεσμα είναι τυχαίο ή είχε υπάρξει σχετικός σχεδιασμός, λέει ο Nico Declercq. Αλλά σε κάθε περίπτωση, θεωρεί πως οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι εκτίμησαν το γεγονός πως η ακουστική του θεάτρου ήταν τόσο ξεχωριστή και έτσι ακολούθησαν το ίδιο πρότυπο και στα υπόλοιπα θέατρα.

Τα βήματα του ήχου

Κατά τον πρώτο αιώνα π.Χ. ο Ρωμαίος υπεύθυνος σε θέματα αρχιτεκτονικής, Βιτρούβιος, πίστευε πως οι προκάτοχοί του γνώριζαν πολύ καλά πώς να σχεδιάσουν ένα θέατρο οπου θα δινόταν έμφαση στην ανθρώπινη φωνή. “Με τους νόμους των μαθηματικών και τη μέθοδο της μουσικής”, έγραψε, “έψαξαν τρόπους να κάνουν τις φωνές από τη σκηνή να φθάσουν πιο καθαρά και γλυκά στα αυτιά των θεατών...μέσω της διάταξης των θεάτρων σε συμφωνία με την επιστήμη της αρμονίας, οι αρχαίοι αύξησαν τη δύναμη της φωνής”.

Αργότερα, οι συγγραφείς άρχισαν να εικάζουν πως η άριστη ακουστική του Θεάτρου της Επιδαύρου, το οποίο χτίστηκε τον τέταρτο αιώνα π.Χ., ίσως οφειλόταν στην επικρατούσα διεύθυνση του ανέμου (ο οποίος συνήθως έχει διεύθυνση από τη σκηνή προς το κοινό), ή μπορεί να ήταν αποτέλεσμα της γενικότερης μορφής του τρόπου ομιλίας στο ελληνικό θέατρο ή των μασκών που λειτουργούσαν σαν ηχεία. Αλλά κανένας δε μπορεί να εξηγήσει γιατί ακόμα και ένας σύγχρονος ερμηνευτής στην Επίδαυρο, που ακόμα χρησιμοποιείται κάποιες φορές για παραστάσεις, μπορεί να ακουστεί τόσο καλά ακόμα και μία ημέρα χωρίς άνεμο.

Μοθρμουρητό μουρμουρητό

“Το μεγαλύτερο μέρος του ήχου που παράγεται μέσα και γύρω από το θέατρο ήταν πιθανόν χαμηλότερης συχνότητας”, λένε οι ερευνητές: το θρόισμα των φύλλων των δέντρων και οι θορυβώδεις θεατές, για παράδειγμα. Συνεπώς, το φιλτράρισμα των χαμηλών συχνοτήτων βελτιώνει την ακουστικότητα των φωνών των ερμηνευτών, οι οποίες είναι πλούσιες σε υψηλές συχνότητες, εις βάρος του θορύβου. “Η κατεσταλμένη συχνότητα βρίσκεται εκεί ακριβώς που πρέπει, ώστε να εξαλειφθούν όλοι αυτοί οι ανεπιθύμητοι θόρυβοι”, αναφλερει ο Declercq.

Ο Nico Declercq προειδοποιεί πως η παρουσία των καθισμένων θεατών θα μπορούσε να διαφοροποιήσει το αποτέλεσμα με τρόπους που είναι δύσκολο να υπολογιστούν επακριβώς. Αναφέρει επίσης πως “για τους ανθρώπους οι υπολογισμοί θα ήταν πολύ δύσκολοι επειδή το ανθρώπινο σώμα δεν είναι ομοιογενές και έχει πολύπλοκο σχήμα”.

Το φιλτράρισμα των χαμηλών συχνοτήτων σημαίνει πως οι ήχοι αυτοί ακούγονται πολύ λιγότερο, είτε προέρχονται από ομιλία είτε από το περιβάλλον. Αλλά αυτό δεν αποτελεί απαραίτητα πρόβλημα, καθώς το ανθρώπινο ακουστικό σύστημα δε μπορεί να υποκαταστήσει τις συχνότητες χαμηλής συχνότητας που λείπουν από ήχο υψηλών συχνοτήτων.

“Υπάρχει ένα νευρολογικό φαινόμενο, που ονομάζεται εικονικό βήμα, και επιτρέπει στο ανθρώπινο μυαλό να ανακατασκευάσει μία ηχητική πηγή ακόμα και υπό την απουσία των τόνων χαμηλότερης συχνότητας”, λέει ο Declercq. “Το φαινόμενο επιτρέπει στα μεγάφωνα την παραγωγή ήχου καλύτερης ποιότητας του αναμενομένου.”

Παρόλο που πολλά σύγχρονα θέατρα βελτιώνουν την ακουστικότητα με μεγάφωνα, ο Declercq λέει πως η ιδέα της διήθησης μπορεί ακόμα να είναι σχετική: “σε κάποιες ειδικές περιπτώσεις όπως αθλητικά στάδια ή υπαίθρια θέατρα, πιστεύω πως η σωστή επιλογή της περιοδικότητας των σειρών καθισμάτων ή των σκαλοπατιών κάτω από τα καθίσματα παίζει σημαντικό ρόλο”.

© συγγράφηκε από τον Philip Ball, news@nature.com