ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
Οι
Περσικοί Πόλεμοι
Οι νέες μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη επηρέασαν σημαντικά τη σύνθεση
του στρατού, που επρόκειτο σύντομα να δοκιμαστεί.
Οι
Περσικοί πόλεμοι (490-479 π.Χ.), ήταν μία σειρά από ένοπλες διαμάχες
μεταξύ των ελληνικών πόλεων-κρατών και της Περσικής αυτοκρατορίας.
Τα γραπτά του Ηρόδοτου , ο οποίος γεννήθηκε γύρω στο 484 π.Χ.,
είναι μία σημαντική πηγή γνώσης της ιστορίας των πολέμων. Κατά
την έναρξή τους, η Περσική Αυτοκρατορία του Δαρείου του 1ου περιλάμβανε
όλη τη δυτική Ασία όπως και την Αίγυπτο. Στις ακτές της Μικράς
Ασίας υπήρχαν αρκετές ελληνικές πόλεις-κράτη, που επαναστάτησαν
κατά της δεσποτικής κυριαρχίας του Δαρείου. Η Αθήνα και η Ερέτρια
στην Εύβοια προσέφεραν στις Ιονικές πόλεις κάποια βοήθεια, η οποία
δεν ήταν όμως αρκετή με αποτέλεσμα η εξέγερση να κατασταλλεί από
τους Πέρσες. Ο Δαρείος αποφάσισε να τιμωρήσει την Αθήνα και την
Ερέτρια και να προσθέσει την Ελλάδα στην αχανή αυτοκρατορία του.
Το 492 π.Χ. μία περσική αποστολή με αρχηγό τον Μαρδόνιο κατέλαβε
τη Θράκη και τη Μακεδονία, αλλά ο στόλος της κατακερματίστηκε
από μία θύελλα.
Μία
δεύτερη αποστολή με αργηχό τον Αρταφέρνη και τον Δάτη κατέστρεψε
την ερέτρια και έπειτα συνέχισε για την Αθήνα. Οι Πέρσες κατασκήνωσαν
32 χιλιόμετρα μακριά από την πόλη στις ακτές του Μαραθώνα. Εκεί
δέχθηκαν επίθεση υπέστησαν αποφασιστική ήττα από τον αθηναϊκό
στρατό των 10.000 ανδρών συνεπικουρούμενων από 1000 άνδρες από
τις Πλαταιές. Οι Αθηναίοι είχαν πολλές απώλειες, αλλά πολέμησαν
ακολουθώντας τη στρατηγική του Μιλτιάδη και κέρδισαν. Είχαν ζητήσει
τη βοήθεια της Σπάρτης μέσω του Αθηναίου αγγελιοφόρου Φειδιππίδη,
ο οποίος κάλυψε την απόσταση των 241 χιλιομέτρων από την Αθήνα
στη Σπάρτη μέσα σε δύο μέρες. Οι Σπαρτιατικές δυνάμεις, πάντως,
δεν κατάφεραν μα φτάσουν έγκαιρα στο Μαραθώνα, παρά μόνο την ημέρα
μετά τη μάχη.
Ο
Φειδιππίδης και ο Μαραθώνιος
Η
παραδοσιακή ιστορία λέει πως ο Φειδιππίδης, Αθηναίος
αγγελιαφόρος, έτρεξε για 42 χιλιόμετρα, από το πεδίο
της μάχης κοντά στην πόλη του Μαραθώνα εως την Αθήνα,
για να ανακοινώσει την ελληνική νίκη κατά των Περσών
στη Μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ.) χρησιμοποιώντας την
έκφραση “Νενικήκαμεν” (Νικήσαμε), πεθαίνοντας αμέσως
μετά.
Δυστυχώς
για τον ιστορικό ρομαντισμό, η παραπάνω εκδοχή είναι
μάλλον μύθος. Εάν οι Αθηναίοι ήθελαν να στείλουν μήνυμα
στην Αθήνα, δεν υπήρχε λόγος να μη στείλουν κάποιον
έφιππο. Σε κάθε περίπτωση, ο Ηρόδοτος δεν αναφέρει την
παραπάνω εκδοχή. Το σχετικό απόσπασμα από το έργο του
Ηρόδοτου είναι:
“Πριν
εγκαταλείψουν την πόλη, οι Αθηναίοι στρατηγοί έστειλαν
μήνυμα στη Σπάρτη. Ο αγγελιαφόρος ήταν ένας Αθηναίος
ονόματι Φειδιππίδης, εκπαιδευμένος δρομέας μεγάλων αποστάσεων.
Σύμφωνα με την αναφορά που έδωσε στους Αθηναίους κατά
την επιστροφή του, ο Φειδιππίδης συνάντησε τον θεό Πάνα
στο Όρος Παρθενιο, πάνω από την Τεγέα. Ο Πάν, είπε ο
Φειδιππίδης, απευθύνθηκε σε αυτόν με το όνομά του και
του ζήτησε να ρωτήσει τους Αθηναίους γιατί τον αγνόησαν,
παρά τη φιλία του απέναντί τους και παρά το γεγονός
πως πολλές φορές τους είχε φανεί χρήσιμος στο παρελθόν,
πράγμα που θα συνεχιζόταν και στο μέλλον.
Οι
Αθηναίοι πίστεψαν την ιστορία του Φειδιππίδη και όταν
τα ζητήματά τους βρίσκονταν σε καλή πορεία έχτισαν τέμενος
προς τιμή του Πανός κάτω από την Ακρόπολη και όταν το
μήνυμά του ελήφθη άρχισαν να διοργανώνουν ετήσια τελετή
με λαμπαδηδρομία και θυσίες στον βωμό του για να εξασφαλίσουν
την προστασία του.
Σύμφωνα
με το περιστατικό, στο οποίο αναφέρομαι, όταν ο Φειδιππίδης
στάλθηκε στην αποστολή του από τους Αθηναίους στρατηγούς
και είπε πως είδε τον Πάνα, έφτασε στη Σπάρτη την επόμενη
ημέρα αφότου έφυγε από την Αθήνα και παρέδωσε το μήνυμα
στη Σπαρτιατική κυβέρνηση. “Άνδρες της Σπάρτης”, έλεγε
το μήνυμα, “οι Αθηναίοι σας ζητούν να συνδράμετε και
να μη μένετε άπραγοι τη στιγμή που η αρχαιότερη πόλη
της Ελλάδος συντρίβεται και καθυποτάσσεται από ξένο
επιδρομέα, ακόμη και τώρα η Ερέτρια έχει υποδουλωθεί
και η Ελλάδα είναι τώρα πιο αδύναμη εξαιτίας της απώλειας
μίας ευημερούσας πόλης .”
Οι
Σπαρτιάτες, παρόλο που συγκινήθηκαν από την έκκληση
της Αθήνας και ήταν πρόθυμοι να στείλουν βοήθεια, δεν
κατέστη δυνατό να στείλουν στρατό σύντομα επειδή δεν
επιθυμούσαν να παραβιάσουν τον νόμο τους. Ήταν η ενάτη
ημέρα του μήνα και απάντησαν πως δε γινόταν να συμμετάσχουν
στον αγώνα πριν την πανσέληνο. Έτσι περίμεναν την πανσέληνο
και εν τω μεταξύ, ο Ιππίας, γιός του Πεισίστρατου, οδήγησε
του Πέρσες στον Μαραθώνα.”
Η
σημασία αυτής της ιστορίας γίνεται κατανοητή μόνο αν
λάβουμε υπόψη τον μύθο πως ο θεός Παν επέστρεψε τη χάρη
στους Αθηναίους πολεμώντας με τα αθηναϊκά στρατεύματα
κατά των Περσών στον Μαραθώνα. Επρόκειτο για κάτι σημαντικό
επειδή ο Παν, εκτός από τις υπόλοιπες δυνάμεις του,
είχε την ικανότητα να εμφυσήσει το πιο ακραίο είδος
φόβου, έναν παράλογο, τυφλό φόβο που παρέλυε το μυαλό
και ανέστειλε την όποια κριτική ικανότητα, τον πανικό.
Ο
Ηρόδοτος συνέγραψε 50 χρόνια μετά τα γεγονότα τα οποία
περιγράφει, οπότε είναι αρκετά πιθανό ο Φειδιππίδης
να υπήρξε ιστορικά. Εάν διέσχιζε τα 246 δύσκολα χιλιόμετρα
μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης μέσα σε δύο ημέρες, θα επρόκειτο
για κατόρθωμα που θα έχρηζε μνείας. Το εάν η ιστορία
είναι αληθής η όχι δε σχετίζεται με τη Μάχη του Μαραθώνα
αυτή καθ’εαυτή και η σιωπή που κρατά ο Ηρόδοτος αναφορικά
με το θέμα του αγγελιαφόρου που έτρεξε από τον Μαραθώνα
στην Αθήνα αποτελεί ένδειξη πως δε συνέβη κάτι τέτοιο.
Η
πρώτη γραπτή αναφορά σχετικά με κούρσα από τον Μαραθώνα
στην Αθήνα συναντάται στα έργα του Έλληνα συγγραφέα
Πλουτάρχου (46-120). Στο έργο του “Στη Δόξα της Αθήνας”,
ο Πλούταρχος αποδίδει την κούρσα σε αγγελιαφόρο ονόματι
Θερσιππο ή Ευκλη. Ο Λουκιος, έναν αιώνα αργότερα, αναφέρει
κάποιον “Φειλιππίδη”. Φαίνεται πως στα 500 χρόνια που
πέρασαν από την εποχή του Ηροδοτου εως την εποχή του
Πλουτάρχου, η ιστορία του Φειδιππίδη είχε συσχετιστεί
με τη Μάχη του Μαραθώνα και κάποιος ευφάνταστος συγγραφέας
είχε επινοήσει την ιστορία της κούρσας από τον Μαραθώνα
στην Αθήνα. .
Ενώ
ο Μαραθώνιος τιμά τη μυθική κούρσα από τον Μαραθώνα
εως την Αθήνα, από το 1982 διεξάγεται ετήσιος αγώνας
από την Αθήνα εως τη Σπάρτη, γνωστός ως Σπάρταθλο, τιμώντας
την ημι-ιστορική κούρσα του Φειδιππίδη, ο οποίος διέσχισε
241χιλιόμετρα ελληνικής γης.
|
Οι
Πέρσες δε συνέχισαν τον πόλεμο, αλλά ο Δαρείος άρχισε νέες ετοιμασίες
για μια τρίτη αποστολή τόσο φιλόδοξη, που η κατάληψη της Ελλάδας
θεωρούταν σίγουρη. Πέθανε το 486 π.Χ. Οι Αθηναίοι πείστηκαν από
τον ηγέτη τους τον Θεμιστοκλή να ενισχύσουν το ναυτικό τους και
να περιτειχίσουν την πόλη. Έτσι η Αθήνα οχυρώθηκε με το Θεμιστόκλειο
Τείχος..
Ο
Περσικός κίνδυνος οδήγησε στη δημιουργία της πρώτης Αθηναϊκής
Συμμαχίας το 478 p.X.. Αρχικά, τα μέλη της συμμαχίας συμπεριλάμβαναν
την πλειονότητα των πόλεων στα νησιά του Αιγαίου και στις ακτές
της Μικράς Ασίας. Παράλληλα, η ενίσχυση του στόλου οδήγησε στην
αύξηση των ελεύθερων Αθηναίων, αναλογιζόμενοι πως μόνο οι ελεύθεροι
πολίτες εργάζονταν στα πλοία. Το γεγονός αυτό, συνδυαζόμενο με
τις πολιτικές αλλαγές που έφερε ο Θεμιστοκλής και ο Εφιάλτης (462
π.Χ.), συνέβαλλε στην επέκταση και στην παγίωση του θεσμού της
δημοκρατίας.
Το
480 π.Χ. ο Ξέρξης έφτασε στην Ελλάδα με γιγάντια στρατεύματα και
ναυτικό και υπό τη θερμή υποστήριξη των Ελλήνων. Η διαδρομή των
Περσικών στρατευμάτων διέσχιζε το στενό πέρασμα των Θερμοπυλών.
Το πέρασμα υπερασπιζόταν ο Σπαρτιάτης Λεωνίδας. Η μικρή στρατιωτική
μονάδα του απώθησε τους Πέρσες, αλλά τελικά συντρίφθηκε από ένα
Περσικό απόσπασμα. Το Σπαρτιατικό στρατιωτικό απόσπασμα επέλεξε
να πεθάνει στο πέρασμα παρά να δραπετεύσει. Οι Αθηναίοι εναπόθεσαν
την εμπιστοσύνη τους στο ναυτικό και κατέβαλλαν κάποια προσπάθεια
να υπερασπιστούν την πόλη τους, η οποία έπεσε στα χέρια των Περσών
το 480 π.Χ..
Λίγο
αργότερα, ο περσικός στόλος υπέστη βαριά ήττα στο στενό της Σαλαμίνας
από μία ελληνική μονάδα. Η ελληνική νίκη βοηθήθηκε από τη στρατηγική
του Θεμιστοκλή. Ο Ξέρξης επέστρεψε στην Περσία, αλλά άφησε πίσω
περσική στρατιωτική δύναμη υπό τον στρατηγό του, Μαρδόνιο. Η ήττα
του στρατού του το 479 π.Χ. στις Πλαταιές κοντά στη Θήβα από τον
ελληνικό στρατό υπό την ηγεσία του Σπαρτιάτη Παυσανία με τον Αριστείδη
αρχηγό του αθηναϊκού τάγματος και η ναυτική νίκη των Ελλήνων στη
Μυκάλη, κοντά στις ακτές της Μικράς Ασίας, έδωσε τέλος σε κάθε
κίνδυνο περσικής εισβολής στην Ευρώπη. Κατά το υπόλοιπο της περιόδου
των περσικών πολέμων, οι Έλληνες των νησιών του Αιγαίου και της
Μικράς Ασίας και υπό την Αθηναϊκή ηγεσία, ενδυνάμωσαν τις θέσεις
τους χωρίς όμως νέες κατακτήσεις.
Οι
περσικοί πόλεμοι έκαναν την Αθήνα την ισχυρότερη ελληνική πόλη-κράτος.
Πολύ μικρότερη και λιγότερο δυνατή από τη Σπάρτη κατά την έναρξη
των πολέμων, η Αθήνα ήταν πιο δραστήρια και πιο αποτελεσματική
στις μάχες κατά των Περσών. Οι Αθηναίοι ήρωες Μιλτιάδης, Θεμιστοκλής
και Κίμων ήταν οι κύριοι υπέυθυνοι για το χτίσιμο της δύναμης
αυτής. Το 490 π.Χ. ο ελληνικός στρατός νίκησε τους Πέσρες στον
Μαραθώνα. Ο μεγάλος αθηναϊκός στόλος κατάφερε σημαντική νίκη κατά
των Περσών στα ανοιχτά της Σαλαμίνας δέκα χρόνια μετά. Ο ισχυρός
στόλος έδωσε επίσης τη δυνατότητα στην Αθήνα να βρίσκεται στην
ηγεμονία της συμμαχίας της Δήλου, η οποία σχηματίστηκε το 478-477
π.Χ. μέσα από τη συνένωση πολλών πόλεων-κρατών. Στα χρόνια της
επιτυχίας, η συμμαχία μετατράπηκε σε αθηναϊκή ηγεμονία. Τέλος,
η πόλη της Αθήνας σύναψε ειρηνευτική συνθήκη με την Περσία το
449 π.Χ. καθώς και με τον κύριο αντίπαλό της στην Ελλάδα, τη Σπάρτη,
το 445 π.Χ., αλλά οι ανοικτές διαμάχες με άλλες μικρότερες ελληνικές
πόλεις συνεχίστηκαν.
|
|