Η ΑΘΗΝΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Συμμαχία της Δήλου

Η συνομοσπονδία των ελληνικών πόλεων-κρατών κάτω από την ηγεσία της Αθήνας ονομαζόταν Συμμαχία της Δήλου. Το όνομα χρησιμοποιήθηκε για να καθορίσει δύο διαφορετικές περιόδους της συμμαχίας, η πρώτη μεταξύ 478 και 404 π.Χ. και η δεύτερη μεταξύ 378 και 338 π.Χ.. Η πρώτη συμμαχία έγινε μεταξύ της Αθήνας και αριθμού Ιωνικών κρατών, κυρίως σε ναυτιλιακό επίπεδο, με σκοπό να συνεχιστεί ο πόλεμος εναντίον της Περσίας. όλα τα μέλη της συμμαχίας είχαν ισότιμη ψήφο στο συμβούλιο που είχε δημιουργηθεί στο ναό του Απόλλωνα στη Δήλο, ένα πολιτικά ουδέτερο νησί, όπου φυλλάσονταν οι θησαυροί της συμμαχίας.

Το ποσό της οικονομικής συμβολής των μελών της συμμαχίας καθοριζόταν από την Αθήνα και η αμεροληψία με την οποία διαμοιράζονταν οι θησαυροί συνέβαλε πολλά στο να διατηρηθεί ο αρχικός ενθουσιασμός. Οι πόλεις-κράτη συνέβαλαν στο ταμείο της συμμαχίας με τη μορφή οικονομικών πόρων, στρατευμάτων και πλοίων. Μετά την αποφασιστική ήττα της Περσίας από τον Ευρυμέδοντα (468 π.Χ.), πολλά μέλη της συμμαχίας υποστήριξαν τη διάλυση της συμμαχίας. Η Αθήνα, όμως, που είχε επωφεληθεί πολύ από τη συμμαχία, διαφώνησε λέγοντας ότι ο κίνδυνος των Περσών δεν είχε περάσει ακόμα.

Η πρώτη πράξη της Συμμαχίας της Δήλου, υπό τις διαταγές του Κίμωνα, ήταν η κατάληψη του Ειου, Περσικού οχυρού που περιφρουρούσε πέρασμα ποταμού στον δρόμο προς την Ασία. Έπειτα από αυτή τη νίκη, η Συμμαχία κινήθηκε κατά διάφορων πειρατικών νησιών του Αιγαίου, όπως για παράδειγμα τη Σκύρο όπου οι Δολοπιοι κάτοικοι υποδουλώθηκαν και η Αθήνα δημιούργησε απικοία στην πρσιοχή. Μερικά χρόνια αργότερα κινήθηκε κατά της Καριας και της Λυκίας, νικώντας τον Περσικό στρατό και στόλο στη μάχη του Ευρυμέδοντα.

Πράξεις σαν τις παραπάνω αποτελούσαν συχνό φαινόμενο μεταξύ των μελών της Συμμαχίας. Πάντως τα μέλη της Συμμαχίας, ιδίως οι Αθηναίοι, προτίθονταν στο να ασκήσουν πίεση στις πόλεις ώστε να προσχωρήσουν ή να παραμείνουν στη συμμαχία. Η Κάρυστος, πόλη στη νότια Εύβοια, δέχθηκε πίεση για να προσχωρήσει στη συμμαχία εξαιτίας των στρατιωτικών επιχειρήσεων της Αθήνας. Η δικαιολογία ήταν πως η Κάρυστος απολάμβανε τα προνόμια της Συμμαχίας (προστασία από τους πειρατές και τους Πέρσες) χωρίς να αναλαμβάνει καμμία υποχρέωση. Επιπλέον, η Κάρυστος αποτελούσε παραδοσιακή βάση των Περσικών στρατευμάτων. Οι Αθηναίοι πολιτικοί όφειλαν να δικαιολογήσουν τις πράξεις αυτές στους Αθηναίους ψηφοφόρους ώστε να εξασφαλίσουν την ψήφο τους. Η Νάξος, μέλος της Συμμαχίας της Δήλου, επιχείρησε να αποσχιστεί και υποδουλώθηκε. Επίσης πιστεύεται πως η Νάξος υποχρεώθηκε να γκρεμίσει τα τείχη της, να χάσει τον στόλο της και την ψήφο της στη Συμμαχία.

Όταν η Νάξος προσπάθησε να αποσκιρτήσει, η Αθήνα, παίρνοντας την ηγεσία από το συμβούλιο, πίεσε τη Νάξο να συνεχίσει να δείχνει υποταγή. Σύντομα η Θάσος επιχείρησε να κάνει το ίδιο, προσπάθεια όμως που κατεστάλλη από τον γενικό αντιπρόσωπο της Αθήνας, Κίμωνα. Οι Αθηναίοι ήταν τόσο επιτυχημένοι στους στόχους τους, χρησιμοποιώντας τη δύναμη τους και ασκώντας πίεση, που το 454 π.Χ. η συμμαχία είχε 140 μέλη. Μία επιδρομή των εχθρών της συμμαχίας, της Σπάρτης και των υποστηρικτών της αποσοβήθηκε το 457 π.Χ. και η Θήβα, ο παραδοσιακός εχθρός της Αθήνας, υποδουλώθηκε. Το 454 π.Χ., εξαιτίας του κινδύνου, αληθινού ή προσποιούμενου (από την αθήνα), οι θησαυροί της συμμαχίας μεταφέρθηκαν από τη Δήλο στην Αθήνα. Ως αποτέλεσμα, η συμμαχία μετατράπηκε σε Αθηναϊκή αυτοκρατορία. Πάντως, η ενότητά της δεν ήταν πολύ σταθερή και το 446 π.Χ. η Αθήνα έχασε τη Βοιωτία.

Ο Πλούταρχος αναφέρει πως πολλοί από τους αντιπάλους του Περικλή έβλεπαν τη μεταφορά της έδρας της συμμαχίας στην Αθήνα ως σφετερισμό των οικονομικών πόρων προς χρηματοδότηση εξεζητημένων οικιστικών προγραμμάτων. Επίσης η Αθήνα μετέβαλλε την πολιτική της και πλέον δε δεχόταν πλοία, ανθρώπινο δυναμικό ή όπλα, παρά μόνο χρήματα. Το νέο θησαυροφυλάκιο που ιδρύθηκε στην Αθήνα χρησιμοποιούταν για πολλαπλούς σκοπούς, που δε σχετίζονταν όλοι με την προστασία των μελών της συμμαχίας. Ήταν χάρη σε πόρους από τη συμμαχία που οι Αθηναίοι έχτισαν την Ακρόπολη, τον Παρθενώνα καθώς και πολλές άλλες δαπάνες. Ήταν αυτή την περίοδο που σύμφωνα με κάποιους προέκυψε η Αθηναϊκή Ηγεμονία, καθώς η τεχνική εξήγηση του όρου “ηγεμονία” είναι αριθμός πόλεων που πληρώνουν φόρους σε κάποια κεντρική, υπερέχουσα πόλη, κρατώντας ανέπαφες τις τοπικές κυβερνήσεις.

Το 461 π.Χ. ο Κίμων εξοστρακίστηκε και τον διαδέχθηκαν δημοκράτες όπως ο Εφιάλτης και ο Περικλής. Αυτό σηματοδότησε ολοκληρωτικές αλλαγές στην εξωτερική πολιτική της Αθήνας, η οποία περιφρόνησε τη συμμαχία με τους Σπαρτιάτες και συμμάχησε με τους εχθρούς της δεύτερης, το Άργος και τη Θεσσαλία. Τα Μέγαρα εγκατέλειψαν την Πελοποννησιακή συμμαχία και τάχθηκαν στο πλευρό της Αθήνας, επιτρέποντας την κατασκευλη διπλού τείχους κατά μήκος του Ισθμού της Κορίνθου, το οποίο προστάτευε την Αθήνα από επιδρομές από την πελοποννησιακή πλευρά. Την ίδια περίοδο, χάρη στην ενθάρρυνση του ισχυρού ομιλητή Θεμιστοκλή, η πόλη της Αθήνας απέκτησε τα Μακρά Τείχη, που τη συνέδεαν με το λιμάνι του Πειραιά, κάνοντάς την πρακτικά άτρωτη σε χερσαίες επιδρομές.

Ο πόλεμος με τους Πέρσες συνεχίστηκε, πάντως. Το 460 π.Χ. η Αίγυπτος εξεγέρθηκε υπό τον Ιναρο και τον Αμυρτο, οι οποίοι ζήτησαν βοήθεια από την Αθήνα. Ο Περικλής ηγήθηκε 200 πλοίων, που αρχικός τους σκοπός ήταν να επιτεθούν στην Κύπρο, προς βοήθεια των Αιγυπτίων, ώστε να καταφέρει πλήγμα στην Περσία. Η εικόνα της Περσίας είχε ήδη πληγεί όταν απέτυχε να υποδουλώσει τους Έλληνες και ο Περικλής ήθελε αυτό να συνεχιστεί. Έπειτα από τέσσερα χρόνια, πάντως, η αντίσταση καταπνίγηκε από τον στρατηγό Μεγαβυζο, που αιχμαλώτισε την πλειοψηφία των αθηναϊκών δυνάμεων. Το υπόλοιπο μέρος των δυνάμεων απέδρασε στην Κυρήνη και επέστρεψε πίσω.

Αυτός ήταν ο κύριος (επίσημος) λόγος των Αθηναίων για να μεταφερθεί το θησαυροφυλάκιο της Συμμαχίας από τη Δήλο στην Αθήνα, αυξάνοντας έτσι την επιρροή που είχαν στη Συμμαχία. Οι Πέρσες έπειτα από τη νίκη τους έστειλαν στόλο για να αποκαταστήσει την κυριαρχία τους στην Κύπρο. Η Αθήνα έστειλε 200 πλοία υπό τον Κίμωνα, ο οποίος είχε επιστρέψει από τον οστρακισμό το 451 π.Χ., για να αντιμετωπίσουν τους Πέρσες. Ο Κίμων πέθανε κατά τον αποκλεισμό του Κιτίου, αλλά ο στόλος νίκησε τους Πέρσες τόσο στη χερσαία όσο και στη θαλάσσια μάχη της Σαλαμίνας.

Αυτή η μάχη ήταν η τελευταία μεγάλης κλίμακας κατά των Περσών. Αρκετοί συγγραφείς αναφέρουν πως ειρηνευτική συνθήκη, γνωστή και ως Ειρήνη του Καλλια, εφαρμόστηκε το 450 π.Χ., αλλά κάποιοι συγγραφείς πιστεύουν πως η συνθήκη ήταν ένας μύθος που δημιουργήθηκε για να προκαλέσει εντυπώσεις. Πάντως, οι δύο πλευρές ήρθαν σε κάποια συνεννόηση, επιτρέποντας στους Αθηναίους να στρέψουν την προσοχή τους αποκλειστικά σε ελληνικά ζητήματα.

Την ειρήνη με την Περσία, πάντως, διαδέχτηκαν αντιθέσεις. Η Μάχη της Χαιρώνειας το 447 π.Χ., μεταξύ Αθηναίων και Βοιωτών οδήγησε στην ερήμωση της Βοιωτίας. Η Εύβοια και τα Μέγαρα εξεγέρθηκαν και ενώ η Εύβοια επανήλθε στην κατάσταση του υποτελούς συμμάχου, τα Μέγαρα αποτέλεσαν μόνιμη απώλεια. Η Συμμαχία της Δήλου και η αντίστοιχη Πελοποννησιακή υπέγραψαν ειρηνευτική συνθήκη, που επρόκειτο να διαρκέσει τριάντα χρόνια. Πάντως, το 431 π.Χ. σήμανε το πρόωρο τέλος της συνθήκης, αφού ξέσπασε ο Πελοποννησιακός Πόλεμος.
Όσοι σύμμαχοι εξεγέρθηκαν ανεπιτυχώς κατά τη διάρκεια του πολέμου είχαν τη μοίρα των Μυτιληναίων, όπου έπειτα από ανεπιτυχή τους εξέγερση, οι Αθηναίοι διέταξαν την εκτέλεση ολόκληρου του ανδρικού πληθυσμού. Έπειτα από περισσότερη σκέψη, αναθεώρησαν την αρχική τους απόφαση, εκτελώντας 1000 πρωταίτιους για την εξέγερση. Η γη όλου του νησιού δόθηκε σε Αθηναίους που στάλθηκαν για να ζήσουν στη Λέσβο.

Αυτή η μορφή αντιμετώπισης δεν εφαρμοζόταν μόνο σε συμμάχους που εξεγείρονταν. Στα κείμενα του Θουκυδίδη γίνεται μνεία στη Μήλο, μικρό νησί που παρέμεινε ουδέτερο κατά τη δι’αρκεια του πολέμου, αν και είχε εποικιστεί από τους Σπαρτιάτες. Οι Αθηναίοι έδωσαν στους κατοίκους της Μήλου την επιλογή να συμμετάσχουν στη Συμμαχία, ή να υποδουλωθούν. Οι κάτοικοι αποφάσισαν να αντισταθούν και έτσι η πόλη τους πολιορκήθηκε και κατελήφθη. Ο ανδρικός πληθυσμός θανατώθηκε και οι γυναίκες πουλήθηκαν ως σκλάβες.

Η Συμμαχία της Δήλου δε μετατράπηκε ποτέ επίσημα σε Αθηναϊκή Ηγεμονία, αλλά με την έναρξη του Πελοποννησιακού Πολέμου μόνο η Χίος και η Λέσβος είχαν τη δυνατότητα να προσφέρουν πλοία και ήταν ήδη αποδυναμωμένες ώστε να αποσχιστούν χωρίς υποστήριξη. Η Λέσβος είχε προσπαθήσει να εξεγερθεί αλλά απέτυχε ολοκληρωτικά. Η Χίος, το μεγαλύτερο και ισχυρότερο μέλος της συμμαχίας της Δήλου, ήταν η τελευταία που εξεγέρθηκε και έπειτα από την Εκστρατεία στις Συρρακούσες ευημέρησε για αρκετά χρόνια, εμπνέοντας ολόκληρη την Ιωνία να εξεγερθεί. Η Αθήνα, πάντως, είχε ακόμα τη δυνατότητα να καταπνίξει αυτές τις εξεγέρσεις.

Η Αθηναϊκή Ηγεμονία ήταν πολύ σταθερή και μόνο 27 χρόνια πολέμου, που πυροδοτήθηκαν από τους Πέρσες και από εσωτερικές διαμάχες, κατάφεραν να τη λυγίσουν. Η Αθηναϊκή Ηγεμονία δεν έμεινε ηττημένη για μεγάλο διάστημα. Η Δεύτερη Αθηναϊκή Ηγεμονία, μία ναυτική συμμαχία για την αυτοάμυνα, ιδρύθηκε το 377 π.Χ., με οδηγό την Αθήνα. Πάντως, η Αθήνα δεν απέκτησε ποτέ την ίδια δύναμη που είχε παλαιότερα και οι εχθροί ήταν τώρα ισχυρότεροι και ποικιλέστεροι.

Κατά την εποχή του Περικλή (443-429 π.Χ.), η Αθήνα έφτασε στο αποκορύφωμα των πολιτιστικών και αυτοκρατορικών κατακτήσεών της. Ο Σωκράτης και οι δραματουργοί Αισχύλος, Σοφοκλής και Ευρυπίδης ήταν δραστήριοι. Ο ασύγκριτος Παρθενώνας χτίστηκε και η γλυπτική και η ζωγραφική σημείωσαν άνθηση. Η Αθήνα έγινε το κέντρο της πνευματικής ζωής. Πάντως, ο ανταγωνισμός με τη Σπάρτη δεν είχε τελειώσει και το 431 π.Χ. ο Πελοποννησιακός πόλεμος μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης άρχισε.