ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

Το Ελληνικό στρατιωτικό Πραξικόπημα
(Καθεστώς των συνταγματαρχών)
Αντιπραξικοπηματικό Κίνημα

Οι πολιτικές ελευθερίες ανεστάλησαν, ιδρύθηκαν ειδικά στρατιωτικά δικαστήρια και διαλύθηκαν πολιτικά κόμματα. Πολλές χιλιάδες κομμουνιστών και πολιτικών αντιπάλων φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν σε απομακρυσμένα ελληνικά νησιά. Στο καθεστώς του Παπαδόπουλου οι βασανισμοί αποτελούσαν συνήθη τακτική τόσο των Σωμάτων Ασφαλείας όσο και της Στρατιωτικής Αστυνομίας.

Το 1968 δημιουργήθηκαν πολλές ακτιβιστικές ομάδες τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, οι οποίες μάχονταν για τη δημοκρατία. Οι ομάδες αυτές περιλάμβαναν, μεταξύ άλλων, το ΠΑΚ, τη Δημοκρατική Άμυνα, τη Σοσιαλιστική Δημοκρατική Ένωση καθώς και ομάδες από όλη τη δεξιά πτέρυγα του ελληνικού πολιτικού φάσματος, μεγάλα τμήματα του οποίου (όπως το ΚΚΕ) είχαν κηρυχθεί εκτός νόμου ακόμα και πριν τη χούντα. Η πρώτη ενέργεια κατά του πραξικοπήματος ήταν η αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του παπαδόπουλου από τον Αλέξανδρο Παναγούλη.

Απόπειρα Δολοφονίας

Τα γεγονότα έλαβαν χώρα το πρωί της 13ης Αυγούστου 1968 όταν ο Παπαδόπουλος, συνοδευόμενος από την προσωπική του φρουρά, αποτελούμενη από μηχανές και αυτοκίνητα, μετέβη στην Αθήνα από τη θερινή του κατοικία στο Λαγονήσι. Σε κάποιο σημείο της παραλιακής οδού όπου η λιμουζίνα που μετέφερε τον Παπαδόπουλος αναγκάστηκε να επιβραδύνει, ο Αλέξανδρος Παναγούλης προκάλεσε έκρηξη βόμβας χωρίς να βλάψει τον Παπαδόπουλο. Στη συνένετυξη που πραγματοποιήθηκε μετά από την απελευθέρωσή του, η Ιταλίδα δημοσιογράφος Oriana Fallaci ανέφερε πως ο Παναγούλης δήλωσε: “Δεν ήθελα να σκοτώσω άνθρωπο. Δε μπορώ να σκοτώσω άνθρωπο. Ήθελα να σκοτώσω έναν τύραννο.”

Ο Παναγούλης παγιδεύτηκε για μερικές ώρες σε ένα κοντινό θαλάσσιο σπήλαιο καθώς η βάρκα που θα του επέτρεπε να διαφύγει δεν είχε φανεί. Συνελήφθη και μεταφέρθηκε στα γραφεία της στρατιωτικής αστυνομίας (ΕΑΤ-ΕΣΑ) όπου ανακρίθηκε, κακοποιήθηκε και βασανίστηκε.

Ο Παναγούλης προσάχθη σε δίκη στο Στρατιωτικό Δικαστήριο στις 3 Νοεμβρίου 1968, καταδικάστηκε σε θάνατο μαζί με άλλα μέλη της Εθνικής Αντίστασης στις 17 Νοεμβρίου 1968 και τελικά μεταφέρθηκε στο νησί της Αίγινας για να εκτίσει την ποινή του. Ως αποτέλεσμα πολιτικής πίεσης από τη διεθνή κοινότητα, η χούντα δεν τον εκτέλεσε, αλλά τον έστειλε στις Στρατιωτικές Φυλακές στο Μπογιάτι στις 25 Νοεμβρίου 1968.

Ο Αλέξανδρος Παναγούλης αρνήθηκε να συνεγαστεί με τη χούντα και υπέστη σωματικά και ψυχολογικά βασανιστήρια. Απέδρασε από τη φυλακή στις 5 Ιουνίου 1969 αλλά συνελήφθη σύντομα και στάλθηκε προσωρινά στο Στρατόπεδο στο Γουδί. Τελικά κρατήθηκε στην απομόνωση στο Μπογιάτι οπου επιχείρησε και πάλι να αποδράσει, χωρίς αποτέλεσμα.

Σύμφωνα με τις αναφορές αρνήθηκε τις προτάσεις της χούντας για αμνηστία. Τον Αύγουστο του 1973, έπειτα από τεσσερεσίμησι χρόνια στη φυλακή, επωφελήθηκε της γενικής αμνηστίας που παραχώρησε το καθεστώς σε όλους τους φυλακισμένους κατά τη διάρκεια μίας αποτυχημένης προσπάθειας του Παπαδόπουλου να φιλελευθεροποιήσει το καθεστώς του. Ο Παναγούλης αυτοεξορίστηκε στη Φλωρεντία της Ιταλίας ώστε να συνεχίσει την αντιστασιακή του δράση. Εκεί φιλοξενήθηκε από την Oriana Fallaci, τη σύντροφό του που ήθελε να γίνει η βιογράφος του. Αργότερα, με την αποκατάσταση της δημοκρατίας, ο παναγούλης εκλέχθηκε βουλευτής. Θεωρούταν εμβληματική φιγούρα της όλης προσπάθειας αποκατάστασης της δημοκρατίας.

Η Διεύρυνση του Κινήματος

Η κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου στις 1 Νοεμβρίου 1968 μεταράπηκε αυθόρμητα σε μαζική διαδήλωση κατά της χούντας. Χιλιάδες Αθηναίοι παρενέβησαν τις στρατιωτικές διαταγές και ακολούθησαν το φέρετρο εως το κοιμητήριο. Η κυβέρνηση αντέδρασε συλλαμβάνοντας 41 άτομα.

Στις 28 Μαρτίου 1969, έπειτα από δύο χρόνια που σημαδεύτηκαν από έντονη λογοκρισία, πολιτικές κρατήσεις και βασανιστήρια, ο Γιώργος Σεφέρης (στον οποίο είχε απονεμηθεί το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1963) όρθωσε το ανάστημά του ενάντια στη χούντα. Έκανε κάποια δήλωση στο BBC World Service, αντίγραφα της οποίας διανεμήθηκαν σε κάθε εφημερίδα στην Αθήνα. Στον λόγο που απήγγειλε κατά ων συνταγματαρχών δήλωσε με πάθος πως “Αυτή η ανωμαλία πρέπει να τερματιστεί”. Ο Σεφέρης δεν έζησε για να δει το τέλος της χούντας. Η κηδεία του πάντως, στις 20 Σεπτεμβρίου 1972, μετατράπηκε σε μαζική διαδήλωση κατά του στρατιωτικού καθεστώτος.

Επίσης το 1969, ο Κώστας Γαβράς κυκλοφόρησε την ταινία Ζ, βασισμένη σε βιβλίο του ονομαστού δεξιού συγγραφέα Βασίλη Βασιλικού. Η απαγορευμένη ταινία παρουσίαζε μία (ελάχιστα) μυθοποιημένη πορεάι των γεγονότων γύρω από τη δολοφονία του πολιτικού Γεηγορίου Λαμπράκη το 1963, ο οποίος πρόσκειντο στο ΕΔΑ. Η ταινία δημιουργήθηκε για να προκαλέσει σκάνδαλο σχετικά με τη χούντα. Το soundtrack της ταινίας ήταν έργο του, φυλακισμένου από τη χούντα, Μίκη Θεοδωράκη και διακινήθηκε παράνομα στη χώρα ώστε να προστεθεί στις υπόλοιπες εμψυχωτικές παράνομες δημιουργίες του Θεοδωράκη.

Διεθνής Διαμαρτυρία

Η χούντα εξόρισε χιλιάδες άτομα με το πρόσχημα πως ήταν κομμουνιστές και/ή “εχθροί της πατρίδος”. Οι περισσότεροι από αυτούς εξορίστηκαν σε ελληνικά ερημονήσια όπως η Μακρόνησος, η Γυάρος, η Γιουρα, καθώς και σε κάποια κατοικημένα νησιά όπως η Λέρος, ο Άγιος Ευστράτιος και το Τρικέρι.

Οι διασημότεροι εξορίστηκαν στο εξωτερικό. Οι περισσότεροι από αυτούς αναμείχθηκαν στην αντιστασιακή δράση, οργανώνοντας διαδηλώσεις σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και παρέχοντας καταφύγιο σε πρόσφυγες από την Ελλάδα. Η Μελίνα Μερκούρη, ηθοποιός και τραγουδίστρια (και από το 1981 υπουργός πολιτισμού), ο Μίκης Θεοδωράκης, συνθέτης αντιστασιακών τραγουδιών, ο Κώστας Σημίτης, πρωθυπουργός από το 1996 εως το 2004, και ο Ανδρέας παπανδρέου, πρωθυπουργός από το 1981 εως το 1989 και από το 1993 εως το 1996, ήταν μεταξύ αυτών. Κάποιοι επέλεξαν να εξοριστούν, μη μπορώντας να αντέξουν τη ζωή υπό συνθήκες χούντας. Η Μελίνα Μερκούρη, για παράδειγμα, είχε τη δυνατότητα να εισέλθει στην Ελλάδα, αλλά επέλεξε να μη το πράξει.

Κώστας Γεωργακης Τις πρώτες ώρες της 19ης Σεπτεμβρίου 1970 στην πλατεία Matteoti στης Γένοβα της Ιταλίας, ο φοιτητης γεωλογίας Κώστας Γεωργακης αυτοπυρπολήθηκε για να διαμαρτυρηθεί κατά του δικτατορικού καθεστώτος του Γεωργίου Παπαδόπουλου. Η χούντα καθυστέρησε την άφιξη των λειψάνων του στην Κόρινθο για τέσσερις μήνες, φοβούμενη δημόσια αντίδραση και διαμαρτυρίες. Εκείνη την εποχή, ο θάνατός του προκάλεσε αίσθηση στην Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς ήταν η πρώτη αισθητή πράξη διαμαρτυρίας στους κύκλους της εθνικής αντίστασης. Ο Κώστας Γεωργάκης είναι ο μόνος γνωστός αγωνιστής κατά της χούντας που διαμαρτυρήθηκε τερματίζοντας της ζωή του και θεωρείται ο προάγγελος της μετέπειτα φοιτητικής αντιστασιακής δράσης, όπως η εξέγερση του Πολυτεχνείου. Ο Δήμος Κερκυραίων έχει αφιερώσει μνημείο σε αυτόν κοντά στον τόπο καταγωγής του, την πόλη της Κέρκυρας.

Η Ανταρσία του Αντιτορπιλικού “Βελος”

Στις 23 Μαΐου 1973, ενώ συμμετείχε σε άσκηση του ΝΑΤΟ, για να διαμαρτυρηθεί κατά της χούντας, το αντιτορπιλικό Βέλος, υπό την καθοδήγηση του Αντιπλοίαρχου Νικολάου Παππά, αγκυροβόλησε στο Fiumicino της Ιταλίας αρνούμενο να επιστρέψει στην Ελλάδα. Ενώ το αντιτορπιλικό εκτελούσε περιπολία μεταξύ της Ιταλίας και της Σαρδηνίας, ο καπετάνιος και οι αξιωματικοί άκουσαν από ραδιοφωνικό σταθμό πως οι αξιωματικοί του πολεμικού ναυτικού στην Ελλάδα είχαν συλληφθεί.

Ο Αντιπλοίαρχος Παππάς ήταν αναμεμειγμένος σε ομάδα δημοκρατικών αξιωματικών που παρέμειναν πιστοί στον όρκο τους να προστατέψουν το σύνταγμα σχεδιάζοντας αντιπραξικοπηματική δράση. Ο Παππάς πίστευε πως εφόσον οι συνάδελφοί του, αντιπραξικοπηματίες αξιωματικοί, είχαν συλληφθεί, δεν υπήρχε ελπίδα για το κίνημα εντός της Ελλάδος. Αποφάσισε να δράσει μόνος ώστε να κινητοποιήσει την παγκόσμια κοινή γνώμη. Συγκέντρωσε το πλήρωμά του και τους ανήγγειλε την απόφασή του η οποία έγινε δεκτή εμ ενθουσιασμό.

Ο παππάς ενημέρωσε τον διοικητή της ναυτικής μοίρας και το διοικητήριο του ΝΑΤΟ σχετικά με τις προθέσεις του, επικαλούμενος την προεισαγωγή της Βορειοατλαντικής Συνθήκης (ιδρυτική συνθήκη του ΝΑΤΟ) σύμφωνα με την οποία “όλες οι κυβερνήσεις είναι αποφασισμένες να διαφυλάξουν την ελευθερία, την κοινή κληρονομιά και πολιτισμό των υπηκόων τους, πάνω στις αρχές της δημοκρατίας, της ατομικής ελευθερίας και της εξουσίας του νόμου”. Έπειτα από αυτό, το Βέλος εγκατέλειψε τη μοίρα και κατευθύνθηκε προς τη Ρώμη.

Αγκυροβόλησε περίπου 3.5 ναυτικά μίλια ανοικτά των ακτών του Fiumicino. Τρείς σημαιοφόροι αποβιβάστηκαν στην ακτή με τη βοήθεια φαλαινοθηρικού και κατευθύνθηκαν στο αεροδρόμιο του Fiumicino. Από εκεί κάλεσαν όλα τα διεθνή πρακτορεία ειδήσεων ενημερώνοντας για την κατάσταση στην Ελλάδα, την παρουσία του καταστροφέα και πως ο καπετάνιος θα έδινε συνένετυξη τύπου την επόμενη ημέρα.

Η πράξη προκάλεσε διεθνές ενδιαφέρον για την κατάσταση στην Ελλάδα. Ο καπετάνιος, έξι αξιωματικοί και είκοσι πέντε υπαξιωματικοί παρέμειναν στο εξωτερικό ως πολιτικοί πρόσφυγες. Ολόκληρο το πλήρωμα επιθυμούσε να ακολουθήσει τον καπετάνιο αλλά συμβουλεύτηκε από τους αξιωματικούς να παραμείνει στο αντιτορπιλικό και να επιστρέψει στην Ελλάδα για να ενημερώσει τις οικογένειες και τους φίλους σχετικά με τα γεγονότα.

Ένα μήνα αργότερα το αντιτορπιλικό Βέλος επέστρεψε στην Ελλάδα με αναπληρωματικό πλήρωμα. Έπειτα από την πτώση της χούντας, όλοι οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί επέστρεψαν στην Ελλάδα και στο Ναυτικό. Ο φιλελεύθερος Έλληνας πολιτικός Ευάγγελος Αβέρωφ, επίσης συμμετείχε στην ανταρσία του Βέλους. Συνελήφθη ως πρωταίτιος των γεγονότων. Το αντιτορπιλικό Βέλος λειτουργεί σήμερα ως ναυτικό μουσείο, όντας αγκυροβολημένο στο Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης στον Φαληρικό Κόλπο στην Αθήνα.