ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

Το Ελληνικό στρατιωτικό Πραξικόπημα
(Καθεστώς των συνταγματαρχών)
Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου
17 Νοεμβρίου 1973

Από την έναρξη της το 1967 η χούντα, προσπαθώντας να ελέγξει κάθε πολιτική πλευρά, είχε παρεισφρείσει στον φοιτητικό συνδικαλισμό, απαγορεύοντας τις φοιτητικές εκλογές στα πανεπιστήμια, επιστρατεύοντας με τη βία αριστερούς φοιτητές και ενισχύοντας μη εκλεγμένους ηγέτες φοιτητικών συνδικάτων όσον αφορά στην εθνική φοιτητική ένωση, ΕΦΕΕ. Οι ενέργειες αυτές είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία έντονου αντιπραξικοπηματικού συναισθήματος μεταξύ των φοιτητών που εκδηλώθηκε για πρώτη φορά με την απόπειρα αυτοκτονίας του φοιτητή Γεωλογίας Κώστα Γεωργάκη το 1970 στη Γένοβα της Ιταλίας ως ένδειξη διαμαρτυρίας.

Στις 21 Φεβρουαρίου 1973 οι φοιτητές της νομικής κατέλαβαν τα κτήρια της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου στο κέντρο της Αθήνας απαιτώντας την ακύρωση του νόμου σύμφωνα με τον οποίο εκδιώκονταν οι “νεαροί υπονομευτές”, καθώς 88 συνάδελφοί τους είχαν ήδη εκδιωχθεί. Το καθεστώς διέταξε την αστυνομία να κάνει έφοδο στη Νομική Σχολή και πολλοί φοιτητές κακοποιήθηκαν από τα όργανα της τάξης. Τα γεγονότα στη Σχολή Νομικής θεωρούνται το προοίμιο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.

Στις 14 Νοεμβρίου 1973 οι φοιτητές του Πολυτεχνείου κατέλαβαν το κτήριο και άρχισαν να διαδηλώνουν έντονα κατά του στρατιωτικού καθεστώτος. Δεν υπήρξε απάντηση, οπότε οι φοιτητές κλείστηκαν στη σχολή και δημιούργησαν ραδιοφωνικό σταθμό (χρησιμοποιώντας υλικά από τα εργαστήρια) που μετέδιδε συνεχώς στην Αθήνα το μήνυμα: Εδώ Πολυτεχνείο! Λαέ της Ελλάδας, το Πολυτεχνείο είναι ο σημαιοφόρος του αγώνα μας, του αγώνα σας, του κοινού αγώνα μας ενάντια στη δικτατορία και για τη Δημοκρατία. Η αριστερή, μετέπειτα πολιτικός, Μαρία Δαμανάκη ήταν μία από τους κύριους ομιλητές. Σύντομα χιλιάδες εργάτες και νεολαίοι συμμετείχαν στις διαδηλώσεις μέσα και έξω από τον χώρο του Πολυτεχνείου.

Την Τετάρτη, 14 Νοεμβρίου, 1.500 φοιτητές κλείστηκαν μέσα στον χώρο του Πολυτεχνείου. Η ένταση κορυφωνόταν ώρα με την ώρα και ιδιαίτερα την Πέμπτη. Υποστηρικτές του φοιτητικού κινήματος συγκεντρώθηκαν στη σχολή, δίπλα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Στο τέλος της Παρασκευής, 16 Νοεμβρίου, χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στην περιοχή, εκτεινόμενοι από την οδό Πανεπιστημίου μέχρι τον κόμβο της λεωφόρου Αλεξάνδρας.

Οι αυτόπτες μάρτυρες διαφωνούν σχετικά με την πλευρά της οδού Πατησίων απ’όπου εκτοξεύτηκαν τα πρώτα δακρυγόνα. Τα ασφυξιογόνα αέρια είχαν ήδη αρχίσει να τρομοκρατούν το πλήθος, που προχωρούσε ορμητικά, πριν ακόμα φανούν τα πρώτα τανκ στην οδό Πατησίων, προερχόμενα από την κατεύθυνση της λεωφόρου Αλεξάνδρας.

Τις πρώτες πρωινές ώρες του Σαββάτου 17 Νοεμβρίου 1973, περίπου 25 τανκ τύπου ΑΜΧ 30 κατέφθασαν στον χώρο της Πολυτεχνικής Σχολής. Ένα από τα τανκ πήρε θέση ακριβώς μπροστά στην κύρια πύλη. Δεκαπέντε λεπτά αργότερα η αντιπροσωπεία των φοιτητών ζήτησε προθεσμία 30 λεπτών για να εγκαταλείψει τον χώρο της σχολής αλλά τους δόθηκαν μόνο 15 λεπτά. Λιγότερο από 10 λεπτά αργότερα το τανκ ΑΜΧ 30 συγκρούστηκε με την πύλη του Πολυτεχνείου.

Τα γεγονότα καταγράφηκαν από τον Βέλγο δημοσιογράφο Albert Coerant ο οποίος εργαζόταν ως απεσταλμένος της Ολλανδικής και της Βελγικής τηλεόρασης στην Ελλάδα την περίοδο της χούντας. Παρόλο που η εικόνα είναι αρκετά σκοτεινή, είναι αρκετά καθαρή ώστε να φαίνεται το τανκ τη στιγμή που συγκρούεται με την κεντρική πύλη του Πολυτεχνείου ενώ φοιτητές, που είχαν σκαρφαλώσει στην πύλη νωρίτερα, βρίσκονται ακόμα εκεί.

Στις ηχογραφήσεις του “ελεύθερου ραδιοφώνου του Πολυτεχνείου” που εξέπεμπε από τον χώρο της σχολής, ακούγεται η φωνή νεαρού άνδρα που εκλιπαρεί τους στρατιώτες (τους οποίους καλεί αδέρφια) που είχαν περικυκλώσει το κτηριακό συγκρότημα, να αρνηθούν να υπακούσουν τις στρατιωτικές εντολές και να μην επιτεθούν στα “μαχόμενα αδέρφια” τους. Η φωνή διακρίνεται από έντονη συναισθηματική φόρτιση κατά την απαγγελία των στίχων του εθνικού ύμνου. Λίγο μετά την είσοδο του τανκ στον χώρο της σχολής, ο σταθμός σταμάτησε να εκπέμπει.

Σύμφωνα με μία, αμφισβητούμενη, επίσημη έρευνα μετά από την πτώση της χούντας, δε σκοτώθηκε κανένας φοιτητής του πολυτεχνείου κατά την εισβολή του τανκ, αλλά σημειώθηκαν κάποιοι τραυματισμοί. Οι ανεπίσημες εκτιμήσεις διαφωνούν σχετικά με τον αριθμό των νεκρών κατά την εισβολή του τανκ στον χώρο του Πολυτεχνείου, αλλά υπήρξαν απώλειες στην περιοχή δίπλα στη σχολή. Επίσης εκτιμάται πως σημειώθηκαν θάνατοι και στην οδό Πατησίων από πυρά ελεύθερων σκοπευτών, από εξοργισμένους στρατιωτικούς φρουρούς καθώς και από αδιάκριτα πυρά που συνεχίστηκαν μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες του Σαββάτου, 17 Νοεμβρίου. Σύμφωνα με τις ανεπίσημες εκτιμήσεις, τουλάχιστον 24 άτομα σκοτώθηκαν (ο αριθμός ίσως είναι μεγαλύτερος), εκατοντάδες τραυματίστηκαν και σζεδόν 1.000 άτομα συνελήφθησαν στον χώρο του πολυτεχνείου και του Υπουργείου Δημοσίας Τάξης όπου διαδήλωναν φοιτητές.

Παρόλο που αρκετοί πολίτες (μεταξύ αυτών και παιδιά, ακόμα και ένα βρέφος!) φαίνεται πως σκοτώθηκαν στα διασταυρούμενα πυρά κατά την εξέγερση του Πολυτεχνείου, δεν υπάρχει γραπτή αναφορά σε φοιτητές του Πολυτεχνείου που πιθανόν να έχασαν τη ζωή τους. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με τις περισσότερο αποδεκτές θεωρίες, δεκάδες (ακόμα και εκατοντάδες) φοιτητών του Πολυτεχνείου εικάζεται πως έχασαν τη ζωή τους. Πάντως, η δημιουργία πλασματικών θυμάτων δεν αποτελεί δείγμα σεβασμού στη μνήμη όσων πραγματικά σκοτώθηκαν

Τόσο την Κυριακή 18 Νοεμβρίου, όσο και τη Δευτέρα 19 Νοεμβρίου 1973 οι στρατιωτικές δυνάμεις εμπόδισαν τα πλήθη να συγκεντρωθούν στο κέντρο της Αθήνας και είχαν τοποθετηθεί τανκ σε στρατηγικές θέσεις καθώς και περιμετρικά του κτηρίου της Βουλής. Σε ολόκληρη την Ελλάδα επιβλήθηκε ο στρατιωτικός νόμος, απαγορεύοντας συναντήσεις πάνω από τεσσάρων ατόμων ταυτόχρονα. Εφαρμόστηκε επίσης απαγόρευση κυκλοφορίας μεταξύ 19:00 και 05:00 και αρκετοί πολίτες πυροβολήθηκαν επειδή παραβίασαν την απαγόρευση. Σε ολόκληρη τη χώρα 28 φοιτητικοί οργανισμοί διαλύθηκαν και τα περιουσιακά τους στοιχεία κατασχέθηκαν.

17η Νοεμβρίου Κάθε χρόνο η Πολυτεχνική σχολή κλείνει στις 15 Νοεμβρίου (πρώτη ημέρα κατάληψης του κτηρίου από τους φοιτητές το 1973) και στις 17 Νοεμβρίου παραμένουν κλειστά όλα τα ελληνικά σχολεία και πανεπιστήμια. Φοιτητές και πολιτικοί καταθέτουν στεφάνια κοντά στο μνημείο εντός του χώρου του Πολυτεχνείου, στο οποίο αναγράφονται όλα τα ονόματα των φοιτητών που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Αντίστασης τη δεκαετία του 1940 (δεν υπάρχουν ονόματα νεκρών φοιτητών κατά την εξέγερση). Η ημέρα μνήμης ολοκληρώνεται με πορεία που ξεκινά από το Πολιτεχνείο και καταλήγει στην Αμερικανική Πρεσβεία.