ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

Το Ελληνικό Στρατιωτικό Πραξικόπημα
(Καθεστώς των Συνταγματαρχών)
Η Διαμάχη για την Κύπρο και η πτώση της Χούντας

Οι περισσότεροι γηραιότεροι αξιωματικοί έκριναν πως ο Παπαδόπουλος ήταν ανεπαρκής και πως έπρεπε να επωμιστεί την ευθύνη για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Στις 25 Νοεμβρίου 1973 ο Στρατηγός Δημήτριος Ιωαννίδης, κεφαλή της επίφοβης μυστικής αστυνομίας (ΕΣΑ), συνέλαβε τον Παπαδόπουλο με την κατηγορία της παρέκκλισης από τις αρχές της Επανάστασης της 21ης Απριλίου. Ο Στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης έγινε ο νέος Πρόεδρος και ο Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος διορίστηκε Πρωθυπουργός. Ο Ιωαννίδης επανεισήγαγε τον πολεμικό νόμο και αντιστάθηκε στην αντιπολίτευση.

Προϊστορία

Η εναρκτήρια ημερομηνία της διαμάχης για την Κύπρο αποτελεί ακόμα και σήμερα θέμα συζητήσεων και αντιπαραθέσεων. Οι περισσότεροι Ελληνοκύπριοι συμφωνούν με το πως η αδιάκοπη ελληνική παρουσία στο νησί μετρά τέσσερις χιλιάδες χρόνια. Η τουρκική παρουσία είναι πιο πρόσφατη, αρχίζοντας από την κατάληψη του νησιού από την Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1571. Πολλοί Τουρκοκύπριοι είναι λογικό να θεωρήσουν πως έχουν το δικαίωμα αυτό των τετρακοσίων χρόνων ώστε να θεωρούν το νησί πατρίδα τους.

Η διαμάχη για την Κύπρο δεν αφορά τόσο στο ποιά κοινότητα έχει το δικαίωμα να ζεί στο νησί, όσο στο ποιά χώρα έχει το μεγαλύτερο δικαίωμα να κυβερνά το νησί – η Ελλάδα ή η Τουρκία. Στις αρχές του δεκάτου ενάτου αιώνα οι Ελληνοκύπριοι προσπάθησαν να τερματίσουν την Οθωμανική εξουσία έπειτα από 250 χρόνια, επιδιώκοντας την ένωση με την Ελλάδα, διαδικασία που πήρε το όνομα ένωσις. Η επιθυμία για αυτή τη συνένωση έγινε εντονότερη όταν η Βρετανία ανέλαβε τον διοικητικό έλεγχο του νησιού το 1878, έπειτα από το Συνέδριο του Βερολίνου.

Υπό τις συνθήκες της συμφωνίας που επετεύχθη μεταξύ της Βρετανίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το νησί θα παρέμενε Οθωμανική κτήση. Πάντως, οι Χριστιανοί ελληνόφωνοι κάτοικοι του νησιού είδαν την άφιξη των Βρετανών ως ευκαιρία άσκησης πολιτικής πίεσης για την ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Η Βρετανία αρνήθηκε να εξετάσει αυτή την πρόταση.

Στις αρχές του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου το 1914, η Βρετανία προσάρτησε την Κύπρο και, λίγο αργότερα, την προσέφερε στον Βασιλιά της Ελλάδος, Κωνσταντίνο τον 1ο, ζητώντας από την Ελλάδα να συμμετάσχει στον πόλεμο στο πλευρό της Βρετανίας. Ο βασιλιάς ήθελε να κρατήσει την Ελλάδα εκτός του πολέμου και έτσι απέρριψε την προσφορά.

Έπειτα από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας το 1923, η νέα τουρκική κυβέρνηση αναγνώρισε επίσημα την κυριότητα της Βρετανίας στην Κύπρο και το 1925 η Βρετανία ανακήρυξε την Κύπρο αποικία του στέμματος. Το 1931, η απαίτηση για ένωση οδήγησε σε εξέγερση. Οι ταραχές είχαν ως αποτέλεσμα τον θάνατο έξι πολιτών και τον τραυματισμό πολλών άλλων, καθώς και το κάψιμο του Γραφείου της Βρετανικής Κυβέρνησης στη Λευκωσία. Κατά τους μήνες που ακολούθησαν καταδικάστηκαν για εγκλήματα περίπου 2.000 άτομα. Η Βρετανία αντέδρασε επιβάλλοντας σκληρούς περιορισμούς. Ο κυβερνήτης έγινε δικτάτορας και του ανατέθηκε η πλήρης εξουσία μέσω νέου διατάγματος.

Το 1950 ο Μιχαήλ Μουσκος, Επίσκοπος Μακάριος του Κιτίου (Λάρνακα), εκλέχθηκε Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος ο 3ος. Ορκίστηκε να μη σταματήσει εως ότου επιτυγχανόταν ένωση με τη “μητέρα Ελλάδα”. Ο Συνταγματάρχης Γρίβας επισκέφθηκε την Κύπρο τον Ιούλιο του 1951. Συζήτησε τις ιδέες του σχετικά με πιθανή εξέγερση. Ο Γρίβας δυσαρεστήθηκε όταν συνειδητοποίησε πως θα έπρεπε να μοιραστεί την εξουσία εμ τον Αρχιεπίσκοπο. Ο Μακάριος, προβληματισμένος από τις ακραίες πεποιθήσεις του Γρίβα ήδη από την πρώτη τους συνάντηση, προτίμησε να συνεχίσει τη διπλωματική του δράση, ιδιαίτερα σε ότι είχε να κάνει με την προσπάθεια ανάμειξης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Στο τέλος οι δύο άνδρες μετατράπηκαν σε εχθρούς.

Τον Αύγουστο του 1954 ο αντιπρόσωπος της Ελλάδος στον ΟΗΕ ζήτησε επίσημα να ληφθεί υπόψη η αυτοδιάθεση των ανθρώπων της Κύπρου στην ημερήσια διάταξη της επόμενης συνεδρίας της Γενικής Συνόδου. Η Τουρκία απέρριψε την ιδέα της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Η Τουρκοκυπριακή κοινότητα αντιτιθόταν επίμονα στο ελληνοκυπριακό κίνημα της ένωσης αλλά γενικά απέφευγε να δράσει ευθέως, επειδή υπό τη Βρετανική ηγεμονία προστατευόταν η υπόσταση και η ταυτότητα της Τουρκοκυπριακής μειονότητας.

Οι Ελληνοκύπριοι πίστευαν πως όταν η Βρετανία αποσυρόταν, ο έλεγχος της Κύπρου θα περιερχόταν στην Τουρκία, παρόλο που η δεύτερη είχε παραιτηθεί όλων των δικαιωμάτων της στο νησί ήδη από το 1923 με τη Συνθήκη της Λωζάνης. Στο μεταξύ, η τουρκοκυπριακή ταυτοποίησυη με την Τουρκία είχε ενισχυθεί και από το 1954 και έπειτα η Τουρκική κυβέρνηση αναμειγνυόταν όλο και περισσότερο καθώς το πρόβλημα της Κύπρου μετατρεπόταν σε ζήτημα διεθνούς σημασίας.

Στο τέλος του καλοκαιριού και κατά τη διάρκεια του Φθινοπώρου του 1954 το πρόβλημα της Κύπρου εντάθηκε. Στην Κύπρο η αποικιοκρατική κυβέρνηση απειλούσε τους υπερασπιστές της ένωσης με ποινή φυλάκισης μέχρι πέντε έτη. Τον Δεκέμβριο η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ανακοίνωσε την απόφαση “να μην εξεταστεί το πρόβλημα περισσότερο προς το παρόν, επειδή δεν ήταν η κατάλληλη στιγμή για προσπάθεια εξεύρεσης λύσης της διαμάχης για την Κύπρο”. Η αντίδραση στην οπισθοχώρηση του ΟΗΕ ήταν άμεση και βίαιη, οδηγώντας στις χειρότερες αναταραχές στην Κύπρο από το 1931.