Ιεροί ναοί στην Αθήνα

Άγιοι Απόστολοι Σολακη

Θα συναντήσετε τον ναό των Αγίων Αποστόλων Σολάκη στη νοτιοανατολική πλευρά της Αρχαίας Αγοράς. Πρόκειται για το μοναδικό μνημείο της Αγοράς, με εξαίρεση τον Ναό του Ηφαίστου, που παρέμεινε ανέπαφο αφότου θεμελιώθηκε. Η τοποθεσία δεν επιλέχθηκε τυχαία. Επρόκειτο για σημείο-κλειδί κατά την Κλασική και Βυζαντινή εποχή. Το σημείο βρίσκεται στη δυτική πλευρά της Παναθηναϊκής Οδού και του αμυντικού τείχους που, έπειτα από τον 3ο αιώνα, έπειξε καθοριστικό ρόλο για την άμυνα της πόλης κατά των επιδρομών.

Ο ναός χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 10ου αιώνα. Πρόκειται για τον πρώτο σημαντικό μεσο-Βυζαντινό ναό της Αθήνας και τον πρώτο ναό του επονομαζόμενου Αθηναϊκού ρυθμού. Είναι σημαντικό μνημείο για τη μετέπειτα εξέλιξη της βυζαντινής αρχιτεκτονικής, επειδή αποτελεί επιτυχή συνδυασμό απλού τετρακίονου και σταυροειδούς εγγεγραμμένου κτηρίου.

Το όνομα Σολάκη πιθανώς αναφέρεται στην οικογένεια που χρηματοδότησε μεταγενέστερες εργασίες αναστύλωσης του ναού. Μία άλλη πιθανότητα είναι πως, κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, η πυκνοκατοικημένη περιοχή γύρω από τον ναό έφερε το όνομα Σολάκη.

Ο βυζαντινός ναός χτίστηκε πάνω στα θεμέλια ενός Νυμφαίου (μνημείο αφιερωμένο στις νύμφες) του 2ου αιώνα μ.Χ. Ενώ στην ανατολική του πλευρά ανακαλύφθηκαν τα θεμέλια ενός βυζαντινού κτηρίου, πιθανώς οικίας που κατεδαφίστηκε ώστε να κτιστεί ο ναός.

Η θεμελίωση του ναού προς τα τέλη του 10ου αιώνα συμπίπτει με την απαρχή μίας σπουδαίας εποχής για την Αθήνα, η οποία διήρκεσε εως την κατάληψη της από τους Φράγκους το 1201. Ο ναός είναι σαφώς χτισμένος ώστε να καλύπτει την αυξανόμενη, τότε, ανάγκη για μετόχια σε μία διαρκώς αναπτυσσόμενη πόλη.

Η δομή του ναού αποτελείται από έναν τετρακίονο σταυροειδές χώρο που καλυπτόταν από τρούλο. Οι τέσσερις άκρες του σταυρού καταλήγουν σε ημικυκλικές κόγχες. Μεταξύ των κόγχων υπάρχει ίσος αριθμός μικρότερων κόγχων. Το χαρακτηριστικό αυτό καταδεικνύει την ευγυία του αρχιτέκτονα, καθώς οι μικρότερες κόγχες δίνουν μία αίσθηση ενότητας στο εσωτερικό του ναού. Η προσθήκη του νάρθηκα στον κυρίως ναό είναι επίσης καινοτόμος καθώς η δυτική κόγχη του ναού και οι δύο μικρότερες σε κάθε πλευρά ενώνονταν με τον νάρθηκα, ο οποίος έχει το σχήμα του γράμματος Π. Όλα αυτά τα στοιχεία δίνουν στον ναό έναν ισορροπημένο και αρμονικό χαρακτήρα, τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά.

Όταν ολοκληρώθηκε η αρχική θεμελίωση, το βόρειο άκρο του νάρθηκα επεκτάθηκε ώστε να χωρέσει μία εσωτερική αψίδα (που χρησιμοποιούταν ως ταφικός χώρος μέσω κατακόμβης). Δεν είναι γνωστό ποιός τάφηκε εκεί, αλλά μάλλον πρόκειται για τον δωρητή του ναού ο οποίος, σύμφωνα με τη Βυζαντινή παράδοση, είχε το δικαίωμα να ταφεί εκεί μαζί με τα μέλη της οικογένειάς του. Η σαρκοφάγος, που υπάρχει ακόμα και σημερα, ανακαλύφθηκε από αρχαιολόγους που εργάζονταν πλησίον τοπυ ναού. Άλλοι τάφοι βρέθηκαν επίσης στον κυρίως χώρο του ναού καθώς και στον νάρθηκα.

Το κτήριο είναι καλοδουλεμένο και ακολουθεί τον cloisonne ρυθμό στα ψηλότερα τμήματά των τοίχων του, ενώ το κατώτερο τμήμα αποτελείται από τυχαία τοποθετημένα στρώματα υλικών. Η πλούσια τοιχοποιία περιλαμβάνει ενδιαφέρουσες εναλλαγές χρωμάτων στο εξωτερικό τμήμα των τοίχων του ναού. Το διάζωμα με την κουφική τοιχοποιία στο ανώτερο τμήμα του νάρθηκα αναστυλώθηκε με βάση άλλα παρόμοια παραδείγματα. Ο τρούλος αποτελεί το πρώτο παράδειγμα του επονομαζόμενου αθηναϊκού τυπου. Τα διπλά παράθυρα στις πλευρές του τρούλου είναι σπάνιας αρχιτεκτονικής.

Αρχαιολογικά ευρήματα και γραπτές πηγές από πολυάριθμους περιηγητές καταδεικνύουν πως ο ναός υπέστη ζημιές γύρω στο 1687 κατά τη διάρκεια της μάχης μεταξύ των Οθωμανών και των Βενετών. Τον 18ο αιώνα, κατά την περίοδο που ο ναός επισκευάστηκε, προστέθηκαν οι τοιχογραφίες, οι οποίες είναι μέτριας καλλιτεχνικής αξίας και αντικαταστάθηκαν πολλές φορές.

Την περίοδο 1876-82 εκτεταμένες εργασίες έλαβαν χώρα όσον αφορά στην επισκευή και στην επέκταση του ναού, που οδήγησαν στη διαφοροποίηση της μορφής του και στην προσθήκη μίας όχι και τόσο καλόγουστης επέκτασης στη δυτική πλευρά του. Πολλά τμήματα του μαρμάρινου τέμπλου ενσωματώθηκαν με τη νέα επέκταση. Τα τμήματα αυτά χρησιμοποιήθηκαν για να καθοδηγήσουν τους ειδικούς κατά την αναστύλωση του ναού.

κατά τη διάρκεια των ανασκαφών που πραγματοποιήθηκαν από την Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή στην Αγορά στα μέσα του 20ου αιώνα, θεωρήθηκε αναγκαία η επισκευή και η αναστύλωση του ναού. Οι εργασίες, οι οποίες έδωσαν στον ναό την τωρινή του μορφή, πιθανώς την πλησιέστερη στην αρχική μορφή του, διήρκεσαν δύο χρόνια, από τον Φεβρουάριο του 1954 εως τον Σεπτέμβριο του 1956.

Νοτιοανατολική πλευρά της Αρχαίας Αγοράς
Μοναστηράκι
Δείτε το Ελληνικό γλωσσάρι για επεξήγηση τυπικών λέξεων.