Ιεροί ναοί στην Αθήνα

Άγιοι Ασσώματοι Ταξιάρχες
(Μονή Πετράκη)

Η Μονή Πετράκη βρίσκεται στην πυκνοκατοικημένη συνοικία του Λυκαβηττού, πίσω από το Νοσοκομείο Ευαγγελισμός. Η κύρια είσοδος του μοναστικού συγκροτηματος βρίσκεται στην οδό Ιωάννου Γενναδίου 14. Η είσοδος οδηγεί σε μικρό κήπο δίπλα στο εντυπωσιακό καθολικό, το ναό των Αγίων Ασσωμάτων Ταξιαρχών, που είναι αφιερωμένος στους Αρχάγγελους. Πίσω από τον ναό βρίσκονται τα διοικητικά γραφεία της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Δεν υπάρχουν γραπτές πηγές σχετικά με την ημερομηνία θεμελίωσης του ναού, αλλά αρχιτεκτονικά μπορεί να χρονολογηθεί μεταξύ των τελών του 10ου αιώνα και των αρχών του 11ου αιώνα. Το συγκρότημα επισκευάστηκε και ανακαινίστηκε πολλές φορές από τον 15ο αιώνα και έπειτα. Οι σημαντικότερες εργασίες ανακαίνισης πραγματοποιήθηκαν το 1673 και το μοναστήρι πήρε το όνομα Πετράκη που ανήκε στον μοναχό-ιατρό Παρθένιο Πετράκη από τη Δημητσάνα, ο οποίος χρηματοδότησε το πρόγραμμα.

Τον 18ο αιώνα το μοναστήρι έγινε πατριαρχικό. Από τότε οι ηγούμενοί του εκλέγονται από την οικογένεια Πετράκη. Ο κύριος ναός του μοναστηρίου είναι ένας από τους παλαιότερους και σημαντικότερους στην Αθήνα και είναι πολύπλοκου τετράστυλου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ρυθμού. Μόνο οι τρείς ημικυκλικοί αψιδωτοί σηκοί διατηρούνται από τον αρχικό ναό. Ο οκταγωνικός τρούλλος με τις αμβλυμένες γωνίες και τις ελαφρώς κοίλες πλευρές χρονολογείται στην ύστερη Βυζαντινή εποχή (1204-1453).

Ο εξωτερικός νάρθηκας (κύρια πύλη) προστέθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν το ιερό επεκτάθηκε προς τα δυτικά. Ο ναός είναι χτισμένος με τεκτονικό ρυθμό, ενώ αργότερα, κατά τις επιδιορθώσεις των ανώτερων τμημάτων, υιοθετήθηκε ο τρόπος χτισίματος cloisonne. Υπάρχει χαρακτηριστική έλλειψη οπτοπλινθικής διακόσμησης. Οι οροφές στερούνται όποιας διαβάθμισης, στοιχείο που διαφοροποιεί τον ναό αυτό από τα υπόλοιπα μνημεία της εποχής του στην Αθήνα.

Ως σύνολο, ο κύριος ναός φαίνεται να ακολουθεί τη νοοτροπία της αρχιτεκτονικής σχολής της Κωνσταντινούπολης. Σύμφωνα με μία επιγραφή σε μία από τις νοτιότερες κολώνες, το καθολικό διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες το 1719, όταν ο Δαμασκηνός ήταν ο ηγούμενος του μοναστηρίου, από τον ζωγράφο Γεώργιο Μάρκου από το Άργος. Ήταν ο σημαντικότερος αγιογράφος στην Αθήνα και στην Αττική κατά τον 18ο αιώνα. Δημιούργησε σχολή αγιογραφίας η οποία είχε πολυάριθμους μαθητευόμενους και μεγάλη ζήτηση. Ήταν επηρεασμένος από τους Κρητικούς ζωγράφους και το ιταλικό στοιχείο του ήταν οικείο, παρόλο που το δικό του στυλ παρέμεινε συντηρητικό.

Η Μονή Πετράκη και ο ρόλος της στην Αθηναϊκή ιστορία Από τα μέσα του 19ου αιώνα η Μονή Πετράκη απέκτησε σημαντική περιουσία χάρη στη δταστηριότητα των ηγούμενων και στη σχέση τους με τις αρχές. Πολλά διασωζόμενα νομικά έγγραφα, τόσο ελληνικά όσο και οθωμανικά, σχετίζονται με την απόκτηση γης και καταδεικνύουν πώς ήταν επωφελής τακτική των μοναστηρίων να αναλαμβάνουν τον έλεγχο κοντινών τους μοναστηρίων, κάνοντάς τα μετόχια. Το μοναστήρι δώρισε σταδιακά την περιουσία του στους πιστούς, γεγονός που το έκανε έναν από τους μεγαλύτερους ευεργέτες της Αθήνας. Η πρώην μοναστική περιουσία δωρήθηκε προς ίδρυση νοσοκομείων (Ευαγγελισμός, Σωτηρία, Συγγρού), θρησκευτικών ιδρυμάτων (Ριζάρειος Σχολή), εκπαιδευτικών και πολιτιστικών ιδρυμάτων (Ακαδημία Αθηνών, Τεχνικό πανεπιστήμιο, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη). Η μοναστική κοινότητα είχε σημαντική κοινωνική συμμετοχή, ειδικά κατά την περίοδο της Οθωμανικής κατοχής, αναλαμβάνοντας την ιατρική περίθαλψη των πιστών και προωθώντας τον πολιτισμό. Ο ηγούμενος Διονύσιος Πετράκης ηγήθηκε αποστολής από την Αθήνα στην Κωνσταντινούπολη και συνέβαλλε στην καθαίρεση του τυραννικού κυβερνήτη της Αθήνας, Χατζι Αλι Χασεκι. Η μονή ενίσχυσε οικονομικά τη σχολή Ιωάννη Δεκα, ίδρυσε επιστημονική σχολή για τους νεαρούς Αθηναίους και διατέλεσε μέλος της Φιλόμουσου Εταιρείας. Κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, οι Οθωμανοί λεηλάτησαν τη μονή. Έπειτα από την ίδρυση του Ελληνικού κράτους, η μονή χρησιμοποιήθηκε για κάποιο διάστημα ως εθνικό οπλοστάσιο και στρατιωτικό νοσοκομείο. Κατά τους Βαλκανικούς πολέμους χρησιμοποιήθηκε και πάλι σπό τον στρατό ενώ μετά το 1922 στέγασε Έλληνες πρόσφυγες από την Τουρκία. Κατά τη Γερμανική Κατοχή, ο ηγούμενος προσέφερε Κυριακάτικο συσσίτιο στα άπορα παιδιά.

Οδός Μονής - Κολωνάκι
Ευαγγελισμός
Δείτε το Ελληνικό γλωσσάρι για επεξήγηση τυπικών λέξεων.