Ιεροί ναοί στην Αθήνα

Άγιος Νικόλαος Ραγκαβάς

Ο ναός του Αγίου Νικολάου Ραγκαβά βρίσκεται βορειοανατολικά της Ακρόπολης μεταξύ των οδών Πρυτανείου και Επιχαρμου στα Αναφιώτικα. Χρονολογείται στο πρώτο μισό του 11ου αιώνα και είναι ένα από τα σημαντικότερα Βυζαντινά μνημεία της πόλης. Μετά από την κατασκευή του υπέστη σημαντικές αλλαγές και προσθήκες.

Σύμφωνα με γραπτές πηγές, το όνομα Ραγκαβάς ανήκει σε σημαντική οικογένεια της Αθήνας και της Κωνσταντινούπολης, της οποίας το γνωστότερο μέλος ήταν ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Ραγκαβάς ο 1ος (811-13). Δε διασώζονται γραπτές πηγές σχετικά με τη θεμελίωση του ναού. Πάντως, έπαιξε τόσο σημαντικό ρόλο στη μασαιωνική Αθήνα, που η περιοχή γύρω από αυτόν πήρε το όνομά του, καθώς επίσης και η κοντινή είσοδος του αμυντικού τείχους, η Πύλη του Ραγκαβά.

Αρχικά ήταν ιδιωτικός, αλλά τελικά έγινε, και παραμένει εως σήμερα, ενοριακός ναός. Οι ειδικοί χρονολογούν το κτήριο στον 11ο αιώνα (1040-50) εξαιτίας των στυλιστικών χαρακτηριστικών που είναι παρόμοια με αυτά πολυάριθμων εκκλησιών της περιόδου αυτής (Σωτήρα Λυκοδημου περ. 1031, Καπνικαρέα περ. 1050 και Αγία Αικατερίνη, πριν από το 1050). Ο ναός απέκτησε τη σημερινή του μορφή κατά τις εργασίες συντήρησης του 1979-80, που αποκάλυψαν αρκετά πρωτότυπα στοιχεία, όπως ο τρούλλος, η οροφή και η βόρεια πλευρά.

Στη βορειοανατολική πλευρά είναι ορατή η μεσοβυζαντινή διαρρύθμιση των προσόψεων και των περιθωρίων. Οι μεγάλες κάθετες πλάκες είναι τοποθετημένες παράλληλα στο κάτω μέρος του τοίχου, αλλά χωρίς να σχηματίζουν σταυρό. Η τοιχοποιία ακολουθεί τον τύπο cloisonne, π.χ. έχουν χρησιμοποιηθεί λαξευμένες πέτρες με τέσσερις πλευρές, περιστοιχισμένες από τούβλα.

Υπάρχουν μερικές διακοσμητικές κουφικές διατάξεις των τούβλων (διακοσμητικά στοιχεία που μιμούνται την αραβική γραφή στην οποία γράφτηκε για πρώτη φορά το Κοράνι στην πόλη Κούφα του σημερινού Ιράκ) και έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί πολυάριθμα αρχαία αρχιτεκτονικά υλικά, γεγονός που αποτελούσε συχνό φαινόμενο εκείνη την εποχή. Ένα ιδιαίτερο διακοσμητικό στοιχείο είναι η διπλή σειρά με γεισίπους γύρω από το εξωτερικό τμήμα του ναού. Ο τρούλλος είναι επίσης χαρακτηριστικός της περιόδου. Είναι μικρός, οκταγωνικός και ανήκει στον αθηναϊκό τύπο.

Ο ναός του Αγίου Νικολάου είναι τετρακίονος, σταυροειδης εγγεγραμμένος με τρούλλο, παρόμοιος με αυτόν των Αγίων Ασσωμάτων στο Θησείο και τον ναό της Μεταμορφώσεως στη βόρεια πλαγιά της Ακρόπολης. Μεταγενέστερα προστέθηκε το παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής στη βόρεια πλευρά. Αργότερα, ο ναός γύρω από τον οποίος είχε αρχίσει να αναπτύσσεται η συνοικία των Αναφιώτικων, επεκτάθηκε προς τα δυτικά με την προσθήκη του νάρθηκα και του κωδωνοστάσιου, ενώ οι αψίδες στην ανατολική πλευρά πήραν τη μορφή ενοποιημένου αντερείσματος (αντιστηρίγματος).

Μεταξύ των οδών Πρυτανείου και Επιχάρμου - Αναφιώτικα
Μοναστηράκι - Ακρόπολη
Δείτε το Ελληνικό γλωσσάρι για επεξήγηση τυπικών λέξεων.