Artikel 2 van het Verdrag van Rome stelde het volgende doel voor de Europese Economische Unie (EEC): “doorheen heel de Unie een harmonieuze ontwikkeling van economische activiteiten ontwikkelen alsook een ononderbroken en evenwichtige uitbreiding, een verhoogde stabiliteit, een versnelde verhoging van de levensstandaard en nauwere relaties tussen de staten die er deel van uitmaken.”.

Er waren twee mogelijkheden om dit te bereiken. De eerste was door de grenzen te openen zodat mensen, goederen en diensten zich vrij binnen de EEC zouden kunnen bewegen. De andere mogelijkheid was door de solidariteit tussen de lidstaten te organiseren door het opzetten van een gemeenschappelijk beleid en financiële instrumenten.

Op 1 januari 1993 werd de eenheidsmarkt een feit maar zelfs toen was het project nog niet helemaal afgewerkt. Waarom duurde het 40 jaar om zover te komen? Douaneformaliteiten en -tarieven binnen de EEC werden nochtans al in juli 1968 afgeschaft. Vanwaar dan de opeenvolgende vertragingen? De oplossing is eenvoudig. Het is veel gemakkelijker douanetarieven op elkaar af te stemmen dan belastingen omdat de wetgeving op beroepen verschillen van land tot land. In het begin van de jaren 80 dreef een combinatie van verborgen protectionisme en nieuwe technische normen Europa zelfs verder uit elkaar.

Dit is niet zo tegenstrijdig is het lijkt te zijn. Sommige lidstaten werden hard getroffen door de economische crisis als gevolg van de oliecrisis in 1976 en 1980. Deze landen namen hun toevlucht in protectionistische maatregelen om hun markten af te schermen van de groeiende wereldconcurrentie.

In 1985 publiceerde de Commissie, onder Voorzitterschap van Jacques Delors, een opzienbarend witboek. Het maakte duidelijk dat de groeiende Europese Gemeenschap het in zich had een eenheidsmarkt te worden met meer dan 300 miljoen consumenten maar het toonde ook zeer duidelijk aan dat dit uitzonderlijke potentieel tegengewerkt werd door heel wat hindernissen: wachtrijen aan de grenzen, technische obstakels in de handel, markten die gesloten waren voor openbare aanbestedingen enz. De kosten voor deze inefficiëntie, de “kosten van een niet-Europa” zoals ze bekend stonden, bedroegen ongeveer 200miljard Euro.

Het witboek spoorde de 12 lidstaten tot actie aan. In februari 1986 ondertekende ze het Europese Eenheidsverdrag dat de tijdstabel inhield om de ongeveer 270 stappen, die nodig waren om tegen 1993 tot een eenheidsmarkt te komen, uit te voeren. Daarna werd snel vooruitgang geboekt. Werkgeversorganisaties, beroepenverenigingen en handelsverbonden pasten hun strategieën snel aan de nieuwe spelregels aan. De resultaten werden al even snel in het dagelijkse leven gevoeld omdat een grotere keuze aan goederen en diensten beschikbaar werden en mensen vrij doorheen Europa konden reizen, zowel voor zaken als voor toerisme.

De positieve cirkel van groeiende bewegingsvrijheid, concurrentie en economische groei was onomkeerbaar. Een na een vallen fysische, fiscale en technische obstakels ook al is er nog geen akkoord over sommige bijzonder gevoelige onderwerpen als bijvoorbeeld het op elkaar afstemmen van belastingen op spaargelden.

Als goederen, diensten, mensen en geld vrij door de eenheidsmarkt kunnen bewegen, dan moeten er regels zijn die de vrije concurrentie waarborgen. Deze regels staan omschreven in het EC Verdrag. Voorbeeld: het Verdrag verbiedt elke zakelijke overeenkomst “die als eigen doel of effect het voorkomen, beperken of verstoren van concurrentie binnen de gemeenschappelijke markt heeft.” (artikel 81). Het verdrag verbiedt ook “elk misbruik door één of meer ondernemingen of een dominante positie binnen de gemeenschappelijke markt.” (artikel 82).

De Europese Commissie speelt een sleutelrol in het verzekeren dat deze regels nageleefd worden. Het kan boetes opleggen aan elke bedrijf of EU land dat ze verbreekt. De macht van de Commissie op dit vlak reikt zelfs zo ver dat ze een overeenkomst die door twee firma’s buiten de EU gesloten wordt, kan weigeren als deze de eenheidsmarkt zou beïnvloeden. De Commissie houdt ook een wakend oog op “staatssteun”, hulp die door EU regeringen aan bedrijven gegeven wordt.

Stand van zaken

De verwezenlijkingen zijn, globaal genomen, tot dusver zeer bevredigend geweest:

• De nationale openbare markten werden geopend dankzij strengere wetten omtrent transparante procedures en degelijke controles bij openbare toeleveringen en werkcontracten.
  
• Ongelijkheden tussen nationale belastingssystemen werden gladgestreken door bepaalde gezamenlijke regels op indirecte belasting, btw en accijnzen.
  
• De geldmarkten en financiële diensten werden vrij gemaakt.
  
• Er werden stappen ondernomen om nationale wetten op veiligheid en vervuiling te harmoniseren en, meer algemeen, zijn de EU landen overeengekomen elkaars overeenkomstige wetten en certificaatsystemen te erkennen.
  
• Obstakels die het vrije verkeer van personen hinderden, zijn opgeruimd: paspoortcontroles werden aan de meeste interne EU grenzen afgeschaft en beroepskwalificaties worden onderling door de EU landen erkend. Voorbeeld: het is nu gemakkelijker voor advocaten om hun beroep in gans de Europese Unie uit te oefenen dankzij de richtlijn die in november 1997 aanvaard werd.
  
• Bedrijfswetgeving werd in de Eu geharmoniseerd en de lidstaten hebben hun nationale wetgeving over intellectuele en industriële eigendomsrechten (merken en patenten) op elkaar afgestemd. Dit resulteerde in een veel betere situatie voor industriële samenwerking.

Desondanks is de bewegingsvrijheid verre van volledig. Er zijn nog steeds tal van obstakels die mensen hinderen naar een ander EU land te verhuizen of er bepaalde arbeid te doen. De Commissie ondernam stappen om arbeidsbeweging te verbeteren en bijvoorbeeld te verzekeren dat opleidingsdiploma’s en werkkwalificaties die in een EU land behaald worden door alle andere landen erkend worden.

De eenheidsmarkt is van start gegaan maar het is zeker nog een “werk in opbouw” met ruimte voor constante verbeteringen. De komst van de Euro was goed voor markttransparantie en concurrentie. Sinds 1 januari 2002 kunnen consumenten, dankzij de Euro, op een veel grotere markt winkelen waarbij ze de prijzen in een dozijn Eu landen met elkaar kunnen vergelijken.

Werk in opbouw

Het grootste deel van de weelde in de Europese Unie kwam er dankzij de dienstenindustries die vrijgemaakt worden ook al gebeurt dit in sommige sectoren sneller dan in andere. Het vrijmaken van de telecommunicatiesector heeft de prijzen sterk doen afnemen. Eind 2001 waren internationale telefoongesprekken gemiddeld 11% goedkoper dan in 2000 en 45% goedkoper dan in 1998.

Er worden stappen ondernomen om een eenheidsmarkt te maken voor aardgas en elektriciteit maar de verkoop van energie is een delicaat onderwerp. De markt moet verzekeren dat alle consumenten toegang hebben tot een betrouwbare aanvoer van energie aan aanvaardbare prijzen.

In november 2000 publiceerde de Commissie een discussiedocument (een groenboek) met de richtlijnen voor het energiebeleid in de EU gebruik makend van een aantal energievormen en het verzekeren van de aanvoer ervan. Als de EU op dit gebied geen actie onderneemt, zal het binnen 20 tot 30 jaar 70% van zijn energie moeten importeren in tegenstelling tot 50% nu. De Unie is al voor 45% afhankelijk van het Middenoosten voor zijn olie-invoer en voor 40% van Rusland voor de invoer van aardgas.

Bovendien hangen Eu landen voor energieaanvoer van elkaar af en ze hebben gezamenlijk toegezegd de uitstoot van gassen te beperken in de strijd tegen de klimaatverandering. Een van de EU’s doelstellingen is te komen tot nieuwe en hernieuwbare energiebronnen (inclusief biobrandstoffen) zodat, tegen 2010, de bijdrage van deze groene energiebronnen aan de EU’s gezamenlijke energieaanvoer zal verdubbelen, van 6 naar 12%.

Een belangrijke manier om energie te sparen in de EU en om het milieu te verbeteren is door een transportbeleid. Op dit ogenblik gebeurt ongeveer 50% van alle goederentransport en 80% van alle personenvervoer over de weg. Dit verbruikt niet alleen veel energie, het zorgt ook voor verkeersellende en het is schadelijk voor het milieu. In sommige stedelijke gebieden staat het verkeer soms omzeggens stil en heeft de luchtvervuiling een alarmniveau bereikt. Om dit probleem te verhelpen beoogt de Eu zoveel mogelijk vracht van de wegen te nemen en het te vervoeren per spoor en via de binnenwaterwegen.

De Eu heeft een transportbeleid nodig dat de grootst mogelijke mobiliteit verzekert van zowel mensen als goederen doorheen zijn grenzenloze eenheidsmarkt. Daarom moet het spoorverkeer in Europa vrij gemaakt en moeten de technische normen, die gebruikt worden in Europa, op elkaar afgestemd worden zodat concurrerende operatoren toegang krijgen tot nationale spoorwegnetten.

Ook het luchttransport moet verbeterd worden. Dagelijks vliegen 25.000 vliegtuigen door Europa’s luchtruim. Deze worden begeleid door een hele reeks nationale luchtcontrolesystemen (ATC). Dit leidt tot opstoppingen, vertraagde vluchten en frustraties voor de passagiers. De Commissie stelt voor de afzonderlijke ATC systemen samen te smelten tot een Europees luchtruim.

Onder druk van de Commissie en het Europese Parlement worden de Europese postdiensten ook toegankelijk gemaakt voor concurrentie. Dit stelt de zaak van “diensten in het algemeen belang” ter discussie. Het EU Verdrag erkent het belang van het leveren van publieke diensten waarin de markt op zich alleen niet in kan voorzien. Iedereen moet toegang hebben tot basisdiensten als water, elektriciteit, gezondheidszorg en postdiensten enz. aan aanvaardbare prijzen. Deze toegang is inderdaad belangrijk voor de economische en sociale samenhang in Europa dus stellen de EU instellingen wetten op om er zeker van te zijn dat er geen conflict ontstaat tussen de Verdragsregels in verband met concurrentie in de eenheidsmarkt en de behoefte diensten in het algemeen belang te behouden met een hoog niveau aan voorziening

Werkzaamheden om de eenheidsmarkt te vervolledigen, focussen zich nu op de dienstensectoren die, in sommige landen, lang voorbehouden waren aan nationale dienstverleners. Deze voor de eenheidsmarkt toegankelijk maken zou nieuwe arbeidsplaatsen moeten doen ontstaan en Europa’s economie versterken.

Met toelating van de © Europese Gemeenschap