Pheidippides en de marathon

Het traditionele verhaal zegt dat Pheidippides, een Atheense boodschapper, 42 km liep van het slagveld bij de stad Marathon naar Athene om de Griekse overwinning op de Perzen te melden in de Slag van Marathon (490 VC) met het woord “Ninikekamen” (Wij triomfeerden!” en dood neerviel. Meestal wordt dit verhaal verkeerdelijk toegeschreven aan de historicus Herodotus die de geschiedenis van de Perzische oorlogen neerpende in zijn “Verhalen” (geschreven ca. 440 VC).

Het is spijtig voor de geschiedkundige romantiek maar het verhaal is waarschijnlijk een mythe. Als de Atheners een dringend bericht naar Athene hadden willen sturen, dan was er geen reden waarom ze geen ruiter zouden gestuurd hebben. Dit verhaal komt bij Herodotus dan ook niet voor. De desbetreffende passage van Herodotus gaat als volgt:

“Voor ze de stad verlieten stuurden de Atheense generaals een bericht naar Sparta. De boodschapper was een Athener, Pheidippides genaamd, een professioneel lange afstandloper. Volgens het verslag dat hij de Atheners bij zijn terugkeer gaf had hij de god Pan ontmoet op de Parhenium berg, ten noorden van Tegea. Pan, zo zei hij, noemde hem bij naam en zei hem de Atheners te vragen waarom ze geen aandacht aan hem schonken, ondanks zijn vriendschap tegenover hen en het feit dat hij in het verleden dikwijls nuttig voor hen geweest was en hij dit in de toekomst nog zou zijn.

De Atheners geloofden Pheidippides’ verhaal en toen het hen weer eens slecht ging bouwden ze een heiligdom voor Pan aan de voet van de Akropolis en vanaf het moment dat zijn bericht was toegekomen hielden ze jaarlijks een fakkelwedstrijd en deden ze offergaven om van zijn bescherming te genieten.

Over de gelegenheid waarover ik spreek, dat is, toen Pheidippides door de Atheense generaals gezonden werd en zei dat hij Pan zag, bereikte hij Sparta de dag nadat hij Athene verlaten had en leverde hij zijn boodschap af aan de Spartaanse regering. “Mannen van Sparta,”, zo was het bericht, “de Atheners vragen jullie hulp en niet afzijdig te zijn terwijl de oudste stad van Griekenland door een buitenlandse indringer wordt verwoest en monddood gemaakt wordt, want zelfs nu werd Eretria geknecht en Griekenland is verzwakt door het verlies van een goede stad.”

De Spartanen, ontroerd door de oproep en bereid hulp te sturen naar Athene, konden dit niet onmiddellijk doen omdat ze hun wet niet wilden breken. Het was de negende dag van de maand en ze zeiden dat ze niet op weg konden gaan voor het volle maan was. Dus wachtten ze op de volle maan en intussen leidde Hippias, de zoon van Peisistratus, de Perzen naar Marathon.”.

Het belang van dit verhaal wordt enkel duidelijk in het opzicht van de legende dat de god Pan een plezier terug wilde doen door in Marathon aan de zijde van de Atheense troepen te vechten tegen de Perzen. Dit was belangrijk omdat Pan, bovenop zijn andere krachten, de meest extreme vrees kon doen inprenten, een irrationele, blinde vrees die de geest verlamde en elk mogelijkheid tot beoordelen kon doen stoppen – paniek dus.

Herodotus schreef ongeveer 50 jaar nadat de gebeurtenissen die hij beschreef plaatsvonden. Het is dus logisch en waarschijnlijk dat Pheidippides een geschiedkundige figuur is. Als hij op twee dagen 246 km over ruwe wegen van Athene naar Sparta zou gelopen hebben, dan was dit zeker een gedenkwaardige prestatie. Ongeacht het verhaal al dan niet waar is, het heeft geen binding met de Slag bij Marathon zelf en de zwijgzaamheid van Herodotus over het onderwerp van een boodschapper die van Marathon naar Athene liep, geeft sterk aan dat deze gebeurtenis zich nooit heeft voorgedaan.

Het vroegst gekende geschreven verslag van een ren van Marathon naar Athene komt voor in de werken van de Griekse schrijver Plutarch (46-120 AD). In zijn verhandeling “Over de Glorie van Athene”, wijdt Plutarch de ren toe aan een boodschapper die Thersippus of Eukles heette. Een eeuw later geeft Lucian deze eer aan “Philippides”. Het lijkt waarschijnlijk dat, tijdens de 500 jaar tussen de tijd van Herodotus en deze van Plutarch, het verhaal van Pheidippides vermengd werd met dat van de Slag bij Marathon en een verbeeldingsvolle schrijver het verhaal van de ren van Marathon naar Athene heeft uitgevonden.

Terwijl de marathon de mythische ren van Marathon naar Athene viert wordt, sinds 1982, jaarlijks gelopen van Athene naar Sparta – de Spartathlon – die de, op z’n minst semi-geschiedkundige, loop van Pheidippides viert langs 241 km Griekse landwegen.