GESCHIEDENIS VAN ATHENE

De Deliaanse Liga

De confederatie van Griekse stadstaten, onder het leiderschap van Athene, werd de Deliaanse Liga genoemd. De naam wordt gebruikt om twee bepaalde alliantieperiodes aan te duiden, de eerste van 478 tot 404 VC, de tweede van 378 tot 338 VC. Het eerste bondgenootschap werd gesloten tussen Athene en een aantal, hoofdzakelijk maritieme, Ionische staten met het oog op het verder zetten van de oorlog tegen Perzië. Alle leden kregen gelijk stemrecht in een raad die opgericht werd in de Tempel van Apollo in Delos, een politiek neutraal eiland, waar eveneens de schatkist van de Liga bewaard werd.

De bijdragen die op de leden werden geheven, werden in eerste instantie opgemaakt door Athene waarbij de billijkheid met welke deze werden verdeeld, heel wat bijdroegen tot het behoud van de eerste geestdrift. De staten droegen geld, troepen en schepen bij. Nadat Perzië een beslissende nederlaag leed in Eurymedon (468 VC), stonden heel wat leden achter de opheffing van de Liga. Athene, dat veel voordeel gekregen had uit de Liga, argumenteerde echter dat het gevaar komende van Perzië, nog niet voorbij was.

De eerste actie van de Deliaanse Liga, onder het bevel van generaal Cimon, was de verovering van Eion, een Perzische versterkte vesting die een rivier bewaakte op weg naar Azië. Na deze overwinning trad de Liga op tegen verschillende pirateneilanden in de Egeïsche Zee en dan vooral tegen Scyros waar ze de Dolopische bewoners tot slaven maakten en Athene er een kolonie vestigde gekend als een cleruchy. Een paar jaar later vielen ze Varia en Lycia aan waarbij ze zowel het Perzische leger als de zeemacht versloegen in de Slag van de Euymdeon.

Deze acties waren ongetwijfeld zeer populair bij de leden van de Liga. De Liga en in het bijzonder de Atheners echter, waren bereid steden te verplichten aan de Liga deel te nemen of in de Liga te blijven. Carystus, een stad aan de zuidelijke tip van Euboea, werd door de militaire acties van de Atheners verplicht lid te worden van de Liga. De verklaring hiervoor was dat Carystus van de voordelen van de Liga genoot (bescherming tegen piraten en de Perzen) zonder enige verantwoordelijkheid op te nemen. Bovendien was Carystus een traditionele basis voor Perzische bezettingen. De Atheense politici moesten verantwoording over deze acties afleggen aan de Atheense kiezers om stemmen te krijgen. Naxox, een lid van de Deliaanse Liga, probeerde zich ervan af te scheiden met als gevolg dat haar bewoners slaven werden. Er wordt aangenomen dat Naxos ook haar verdedigingsmuren moest afbreken, haar vloot afgeven evenals haar stem in de Liga.

Kort daarop probeerde Thasos hetzelfde en het was evenzeer onderdrukt door de Atheense generaal Cimon. De Atheners waren zo succesvol in hun doelstellingen, waarbij zowel druk als overtuiging gebruikt werd, dat de Liga uitgroeide tot 140 leden. Een inval door Sparta en zijn volgelingen, de vijanden van de Liga, werd in 457 VC afgewend en Thebes, de traditionele vijand van Athene, werd onderworpen. Omwille van het bestaande of voorgewende gevaar van een Perzische aanval, werd in 457 VC de schatkist van Delos overgebracht naar de Atheense Akropolis.

De Griekse historicus Plutarch, geeft aan dat veel rivalen van Pericles het naar Athene overbrengen van de schatkist zagen als het opvorderen van geld om uitgebreide bouwprojecten te financieren. Athene schakelde ook over van het aanvaarden van schepen, mannen en wapens, op het aanvaarden van enkel geld. De nieuwe schatkist die in Athene gevestigd was, werd voor veel doeleinden gebruikt en niet alleen voor de verdediging van Liga leden. Van het Liga lidgeld bouwde Athene onder andere het Parthenon op de Akropolis. Het is gedurende deze tijd dat, volgens sommigen, het Atheense rijk ontstond omdat de definitie van een rijk, een groep van steden is die belastingen betalen aan een centrale, dominante stad met behoud van de lokale regering.

In 461 VC werd Generaal Cimon verbannen. Hij werd vervangen door democraten als Ephialtes en Pericles. Dit was een drastische verandering in het buitenlandse beleid dat Athene voerde waarbij de alliantie met de Spartanen verwaarloosd werd en, in de plaats daarvan, bondgenootschappen gesloten werden met haar vijanden, Argos en Thessaly. Megare deserteerde uit de Peloponnesische Liga en sloot zich bij Athene aan wat de bouw toeliet van een dubbele rij verdedigingsmuren langsheen de landengte van Corinthië om zo Athene bijkomend te beschermen. Op ongeveer hetzelfde ogenblik en als gevolg van de aanmoediging van de invloedrijke redenaar Themistocles, bouwden ze ook de Lange Muren die hun stad met de haven van Piraeus verbond om aldus dit stuk onkwetsbaar te maken voor landaanvallen.

De oorlog met de Perzen ging echter verder. In 460 VC, kwam Egypte in opstand onder Inarus en Amyrtaeus die hulp vroegen aan Athene. Pericles snelde ter hulp met 200 schepen, die normaal Cyprus hadden moeten aanvallen, omdat dit Perzië pijn zou doen. De reputatie van Perzië was al aangetast toen ze de Grieken niet konden verslaan. Pericles wilde dit verder zetten. Na vier jaar strijd echter werd de opstand verslagen door generaal Megabyzus die het grootste deel van de Atheense strijdkrachten gevangen nam. De rest ontsnapte naar Cyrene en ging dan naar huis.

Dit was voor Athene de voornaamste (publieke) reden om de schatkist van de Liga van Delos naar Athene over te brengen waarbij ze meteen hun controle over de Liga veilig stelden. De Perzen volgden hun overwinning op door een vloot te sturen om hun voormalige controle over Cyprus te herstellen. 200 schepen werden, onder Cimon die in 451 VC uit ballingschap terugkeerde, uitgezonden. Hij stierf tijdens de blokkade van Citium, terwijl de vloot een dubbele overwinning behaalde (land en zee) op de Perzen nabij Salamis.

Dit was de laatste belangrijke veldslag tegen de Perzen. Veel schrijvers uit die tijd melden dat een formeel vredesverdrag, gekend als de Vrede van Callias, in 450 VC opgesteld werd maar sommige schrijvers geloven dat het verdrag een mythe was gemaakt om de voornaamheid van Athene op te schroeven. Een overeenkomst werd desondanks bereikt waarna de Atheners zich ten volle konden concentreren op gebeurtenissen binnen Griekenland.

De vrede met Perzië werd echtere gevolgd door verdere wendingen. De Slag bij Cheronia, tussen de Atheners en de Boeotianen in 447 VC, leidde tot de afstand van Boeotia. Euboea en Megare kwamen in opstand en, terwijl de eerste hersteld werd tot haar status van betalend bondgenoot ging de laatste verloren. De Deliaanse en Peloponnesische Liga’s ondertekenden een vredesverdrag dat voorzat in 30 jaar vrede. Het hield echter slechts stand tot 431 VC toen de Peloponnesische Oorlog uitbrak.

Zij die gedurende de oorlog onsuccesvol in opstand kwamen zagen het voorbeeld dat van de Mytienianen, de voornaamste bevolkingsgroep op het eiland Lesbos, gemaakt werd. Na een onsuccesvolle opstand bevalen de Atheners de dood van de volledige mannelijke bevolking maar na beraad herriepen ze deze opdracht en doden ze enkel de 1.000 leiders van de opstand. De landerijen van het ganse eiland werden verdeeld onder de Atheense aandeelhouders die naar Lesbos gestuurd werden om er te wonen.

Deze aanpak werd niet enkel voorbehouden voor de opstandelingen. Thucydides documenteerde het voorbeeld van Melos, een klein, neutraal eiland dat oorspronkelijk door de Spartanen gesticht was. De Melianen kregen de keuze zich bij de Atheners aan te sluiten of veroverd te worden. Ze besloten zich te verzetten waarop hun stad belaagd en veroverd werd. De mannen werden gedood en de vrouwen als slaven verkocht.

De Deliaanse Liga werd nooit formeel omgevormd in het Atheense Rijk. Aan het begin van de Peloponnesische Oorlog bleven enkel Lesbos en Chios over om schepen te leveren en deze staten waren intussen veel te zwak geworden om zonder hulp stand te houden. Lesbos kwam eerst in opstand en faalde volledig. Chios, de grootste en machtigste van de oorspronkelijke leden van de Deliaanse Liga, was de laatste om in opstand te komen. In de naweeën van de Syracusische Expeditie, genoten ze van een succes van meerdere jaren waarbij ze geheel Ionia inspireerden om ook in opstand te komen. Athene was echter nog steeds in staat om uiteindelijk deze opstanden te onderdrukken.

Het Atheens Rijk was zeer stabiel. 27 jaar oorlog geholpen door de Perzen en interne twisten, waren nodig op het ten ondergang te brengen. Dit duurde echter niet lang. Het Tweede Atheense Rijk, een maritieme zelfverdedigingliga, werd in 337 VC opgericht geleid door Athene, maar de Atheners zouden nooit helemaal hun voormalige macht terugwinnen en haar vijanden waren nu veel sterker en gevarieerder.

Tijdens het bewind van Pericles (443-429 VC), bereikte Athene het hoogtepunt van zijn culturele en vorstelijke verwezenlijkingen. Socrates en de dramaturgen Aeschylus, Sophocles en Euripides waren zeer bedrijvig. Het onvergelijkbare Parthenon werd gebouwd en beeldhouw- en schilderkunst bloeiden. Athene werd een centrum van intellectueel leven. De rivaliteit met Sparta was echter nog niet voorbij en in 431 VC begon de Peloponnesische Oorlog tussen Athene en Sparta.