GESCHIEDENIS VAN ATHENE

Athene in de Midden-Byzantijnse tijd

Tijdens de eerste jaren van het Midden-Byzantijnse tijdperk, nadat de scholen van Athene waren gesloten en het heidendom plaats gemaakt had voor het christendom, werd Athene een provinciestad, gescheiden van de machtcentra en met een beperkt strategisch belang.

Er is weinig geweten over het leven in de stad gedurende die tijd. Keizer Constans II bracht de winter van 662-663 in Athene door op weg naar Sicilië. In het midden van de 9de eeuw werd hetbisschop Athene een aardsbisdom. De stad was nu ingedeeld onder de Theme van Griekenland (een administratief district in het Byzantijnse rijk) met Thebe als zetel waar de lokale macht werd uitgeoefend door de Archon van Athene (athenarchos).

Op het eerste zicht baseerde de economie van de stad zich hoofdzakelijk op de landbouw. Echter, het feit dat twee Atheense vrouwen de troon van het Oost Romeinse Rijk beklommen, bewijst het bestaan van aristocratische families in Athene. Een van deze Atheense vrouwen was Keizerin Eirene van Athene, echtgenote van Leo IV de Khazaar en moeder van Constantijn VI. Zij was de eerste vrouw die de keizerlijke troon besteeg (797-802). De tweede was haar nicht, Theophano, de vrouw van Keizer Stavrakios (811).

Eirene van Athene (752-803) Eirene was Keizerin van het Byzantijnse Rijk, geboren in Athene, echtgenote van Leo IV en moeder van Constatijn VI. Na de dood van Leo kwam ze aan de macht als regentes van haar jonge zoon. Later stootte ze hem van de troon en werd de eerste Keizerin (797-802). Ze verloor haar troon aan Nikephoros I in 802 en werd verbannen naar het eiland Lesvos. Eirene herstelde het aanbidden van iconen wat in het Byzantijnse Rijk verbannen was door zogenaamde “eikonomachi’, mensen die iconen vernietigen. Haar echtgenoot, Keizer Leo III beval de vernietiging van alle iconen van Jezus, de Maagd Maria en de Heiligen in zijn Rijk. Eirene was actief in liefdadigheidswerk en haar internationaal beleid was zeer succesvol. Haar financieel beleid echter bleek, op lange termijn, schadelijk te zijn voor de bevolking.

Het graf van Leo, de strategos (general) van Griekenland die in 848 overleed en dat zich op de Akropolis bevindt, maakt duidelijk dat, vanaf de 9de eeuw, de stad waarschijnlijk de zetel van de Theme werd. De vooruitgang van Athene wordt ook aangegeven door de heruitgave van de folles, bronzen munten voor dagelijks gebruik, en door uitgebreide bouwactiviteiten die archeologisch onderzoek aan het licht brachten.

Een groot aantal kerken uit de 11de en 12de eeuw bleven bewaard. Ze gaven vorm aan het zogenaamde Atheense type: kleine dwars-in-het-vierkant kerken met een schitterende achtzijdige koepel, fijn cloisonné metselwerk en bakstenen versiering met kalfstanden en kufische motieven. Het gebruik van deze motieven geeft aan dat en mogelijk connecties waren met Arabieren en dat er misschien zelfs een Arabische gemeenschap in Athene was.

Kenmerkende kerken voor deze periode zijn de Heilige Apostelen van Solakis (Agii Apostoli Solaki), Kapnikarea (Panagia Kapnikarea), de Heilige Assomati in Thissio enz. Veel van deze kerken werden opgericht door leden van de Atheense aristocratie die veel invloed hadden verworven in de groeiende stad.

Het centrum van de stad omvatte het gebied rond de Agora en de Akropolis. Een belangrijke wijk was Tzykanisterion, genoemd naar de plaats waar men het tzykanion spel speelde, een spel vergelijkbaar met het hedendaagse polo. Een andere wijk was deze van de Konchyliarioi, de purperververs, en deze van Elafos in de omgeving van de Sint Marina kerk.

De economie bestond uit landbouw en industrie, meer bepaald, pottenbakkerij, olie-industrie, productie van zeep en purper kleurstof. Handel was eveneens een groeiende sector. In de 11de eeuw verkregen de Venetianen het recht op vrije handel in de stad.

Er waren ogenblikken van hevige spanningen als gevolg van de hoge belastingen. Zulk een incident deed zich in 915 voor toen de Atheners rebelleerden en ze de boekouder in het Parthenon stenigden omdat ze hem verantwoordelijk hielden voor het staatsbeleid. Een andere gebeurtenis was het bezoek van Keizer Basil II in 1018 aan de kerk van de Heilige Maagd (Panagia Athiniotissa) in het Parthenon waar hij bad voor de overwinning op de Bulgaren. Panagia Athiniotissa was een belangrijk heiligdom geworden dat door heel wat hoogstaande geestelijken bezocht werd.

Tot 1203 had Athene weinig invloed ondervonden van de algemene instabiliteit in het oostelijke Middellandse Zeegebied. De stad was het randcentrum van het Oost-Romeinse Rijk en ze werd slechts nu en dan met moeilijkheden geconfronteerd zoals de inval van de Noormannen en van de Arabieren in 1147 en in de tweede helft van de 12de eeuw. Beschrijvingen van de stad als deze van de Arabische aardrijkskundige Al-Idrisi in de 12de eeuw, geven Athene weer als een zeer bevolkte stad omgeven door een welvarend land.

Beïnvloed door het verleden van Athene als cultuurcentrum kwam Michael Choniates, die een grondige kennis van de klassieke literatuur bezat, in 1182 naar de stad in de hoedanigheid van aartsbisschop. Hij was teleurgesteld door de armoede en de ongeletterdheid waarmee hij geconfronteerd werd. Zijn bisschopsambt viel samen met moeilijke tijden voor de stad. In 1203 viel Leo Sgouros van Nauplion Athene aan. Met de hulp van Chroniates weerden de inwoners de aanval af. In 1204 werd de stad tijdens de Vierde Kruistocht echter ingenomen door de Frankische kruisvaarders onder de leiding van Boniface van Monferat. Deze gebeurtenis kondigde een nieuwe fase in de geschiedenis van de stad aan.