GESCHIEDENIS VAN ATHENE

De Tweede Wereldoorlog
1940 - 1944

Grieks-Italiaanse Oorlog

In het begin van 1939 bezetten Italiaanse troepen Albanië, dat al lang onder invloed van Italië stond, waardoor ze een Grens met Griekenland kregen. De Grieken begonnen snel met de voorbereidingen voor een eventuele Italiaanse aanval. Terwijl de oorlog zich over Europa uitbreidde, probeerde Metaxas Griekenland uit het conflict te houden. Aangemoedigd door de Anglofiel Koning George II die belangrijke steun aan het regime gaf en naarmate het conflict groeide, voelde Metaxas zich steeds meer aangetrokken tot Groot-Brittannië. Dit was ironisch voor Metaxas omdat hij altijd al een grote liefhebber van Duitsland was en sterke banden met het Duitsland van Hitler had.

In het midden van 1940 werd in Italië een propagandacampagne tegen Griekenland opgezet. De herhaalde provocaties, als het schenden van het Griekse luchtruim, bereikte een hoogtepunt toen op 15 augustus 1940 (een nationale religieuze feestdag in Griekenland) het Griekse kruisschip Elli door een Italiaanse onderzeeër tot zinken gebracht werd in de haven van Tinos. Ondanks harde bewijzen dat Italië hiervoor verantwoordelijk was, kondigde de Griekse regering aan dat de aanval uitgevoerd was door een duikboot van “onbekende nationaliteit”. De neutraliteit bleef hierdoor bewaard maar de Grieken waren zich welbewust over de identiteit van de schuldige.

Het ultimatum afgegeven door Grachi, de Italiaanse Ambassadeur in Griekenland, op de ochtend (04:00) van 28 oktober 1940, werd door Metaxas met een eenvoudig “Oxi!” (Grieks voor “Nee!”) afgewezen. Amper een paar uur later viel Italië Griekenland aan vanuit Albanië. Kort daarop sprak Metaxas de Griekse bevolking als volgt toe: “De tijd is gekomen dat Griekenland voor haar onafhankelijkheid moet vechten. Grieken, nu moeten we onszelf bewijzen dat we onze voorvaders en de vrijheid die zij ons gegeven hebben, waardig zijn. Grieken, vecht nu voor je vaderland, voor je echtgenotes, voor je kinderen en voor de heilige tradities. Nu, voor alles, vecht!”. Honderdduizenden vrijwilligers, mannen zowel als vrouwen, in gans Griekenland, trokken daarop naar de inschrijvingskantoren van het leger om deel te nemen aan de oorlog.

Ondanks een slechte voorbereiding voor een offensief in bergachtig Griekenland, boekten de Italianen aanvankelijk toch successen. Nog voor het begin van de winter werden de oprukkende Italianen echter gestopt en in de verdediging gedrongen. Op 14 november lanceerden de Grieken een tegenaanval die de Italianen terug in Albanië dreef. Deze tegenaanval verliep eerst voorspoedig maar kwam daarna tot stilstand met een patstelling aan het front omwille van Italiaanse versterkingen en van uitputting, gebrek aan transportvoertuigen en ontoereikende bevoorrading aan Griekse zijde.

Na het mislukken van een tweede Italiaans offensief in maart van 1941, werd het relatief stil aan het front. Italië bleef echter een bedreiging die de Grieken ertoe verplichtte het grootste deel van hun strijdkrachten in Albanië te stationeren. Hierdoor bleef slecht een klein deel over om de grens met Bulgarije te verdedigen. Toen de Duitsers Bulgarije binnen trokken om een invasie voor te bereiden, vroeg Griekenland formeel om een Britse tussenkomst.

De Slag om Griekenland

Op 6 april 1941 viel het Duitse leger Joegoslavië en het noorden van Griekenland binnen. Omwille van een zwakke communicatie tussen hun respectievelijke leiding, konden de Britse en Griekse strijdkrachten in het gebied geen samenhangend front vormen. Als gevolg168 hiervan werden uiteindelijk twee afzonderlijke weerstandlijnen gevormd, een langs de Metaxas Lijn en een langs de Kleidi-lijn die in zuidoostelijke richting liep van de stad Edessa tot de delta van de Vardar Rivier. Beide lijnen waren onderbemand.

De eerste aanvallen langs de Metaxas lijn door Duitse bergtroepen hadden weinig succes. De Griekse Oost-Macedonië Groep gebruikte het terrein ten volle in hun voordeel en vocht koppig doch, omwille van hun klein aantal en beperkte munitie, waren tegen 7 april verschillende bruggenhoofden door de Duitsers onder de voet gelopen.

Ondanks het feit dat de verdedigers in de meeste overblijvende versterkte plaatsen en forten vast besloten waren verder te vechten, werd de lijn snel omtrokken door Duitse pantsertroepen die vanuit het zuiden van Joegoslavië en langs de Vardar Vallei aanvielen waarbij ze slecht sporadische weerstand ondervonden van de, in der haast gevormde, Griekse strijdkrachten. Op 9 april bereikten delen van de 2de pantserdivisie Thessaloniki en de overgebleven Griekse soldaten van de TSAM moesten zich met tegenzin overgeven;

De Britse strijdkrachten en deze van het Gemenebest (gekend als de W Force), onder het commando van Generaal Henry Maitland Wilson, waren nog maar net begonnen hun verdedigingslijn op te bouwen toen het nieuws van een Duitse invasie hen bereikte. Dit maakte het terugtrekken eerst tot de Aliakmon Rivier noodzakelijk en dan tot de nauwe Thermopylae Pas waar de Duitser op 23 april opnieuw doorbraken. Vier dagen later stonden de Duitsers voor de Griekse hoofdstad.

De terugtrekking van de W Force liet de rechter flank van de Griekse strijdkrachten, die tegen de Italianen in Albanië vochten, onbeschermd. Met grote tegenzin moesten de Grieken terrein prijsgeven aan de Italianen waarop ze weigerden opnieuw strijdkrachten in te zetten om de nieuwe bedreiging te beantwoorden. In plaats daarvan gaf de Commandant van de Griekse strijdkrachten in Albanië, Generaal Georgios Tsolakoglou, zich op 15 april over aan de oprukkende Duitsers. Uit erkentelijkheid voor de Griekse heldhaftigheid mochten de Griekse soldaten terug naar huis gaan in plaats opgesloten te worden in een gevangeniskamp. De officieren mochten hun heupwapen blijven dragen.

Nadat enkele korte acties in Peloponnesië, moesten de Griekse, Britse en Gemenebest strijdkrachten geëvacueerd worden naar Kreta en Egypte. De evacuatie van bijna 40.000 soldaten was op 28 april klaar maar ze werden zwaar aangevallen door de Duitse luchtmacht die erin slaagde minstens 26 troepentransportschepen tot zinken te brengen.

Bezetting

Op 23 april 1941verlieten de koning en de regering Athene en vluchtten naar Kreta terwijl de Duitsers de stad naderden. In de korte tijd tussen het vertrek van de regering en de inname van de stad door de Duitse strijdkrachten, was er chaos in de staten van Athene. Veel Atheners vertrokken naar Kreta, het Middenoosten, Peloponnesië en de eilanden. De voordurende bombardementen van straten en havens door vijandelijke vliegtuigen, zorgde voor wanorde en schrik.

Op 27 april kwamen de Duitsers toe in een bijna leeg Athene omdat de Atheners koppig in hun woningen bleven. Met het hijsen van de Nazi swastika op de Akropolis, was de Duitse bezetting van de stad een feit. Er werd een regering gevormd van wat de Grieken landverraders noemden met Georgios Tsolagoklou, de generaal die de overgave ondertekend had, als Eerste Minister.

Met de val van Kreta op het einde van mei was de bezetting van gans het land door de Duitsers compleet. Griekenland had een tripartiete bezetting omdat het opgedeeld was tussen de Duitsers en hun bondgenoten (de Italianen en de Bulgaren). Deze laatste hadden een gebied tussen Strymon en de Nestors Rivier. Later werd het uitgebreid tot Alexandroupolis en het Thassos en Samothrace eiland. De Duitsers hadden 2/3 van Evros, centraal en oost Macedonië, enkele Egeïsche eilanden, Attica en Kreta. De rest van Griekenland was in Italiaanse handen.

In de door Bulgaren bezette zone waren de omstandigheden slecht omwille van de vervolging van de Griekse inwoners: moorden, vervolging van priesters en leraren, deportatie van minderjarigen naar een werkkamp in Bulgarije, hoge belastingen enz. Onder de ergste gevallen van Bulgaarse wreedheden waren de incidenten van Drama, de massa executie door de Bulgaren van 3.000 patriotten in Doxato en andere dorpen op 28 en 29 september 1941 om de opstand tegen en het omverwerpen van de Bulgaarse bezetting te onderdrukken.

De reactie van de Macedoniërs en de Thraciërs op de onderdrukking werden beantwoord met wreedheden die zelfs de het Duitse beleid alarmeerden. Albanese bendes, bewapend door de Italianen, terroriseerden het platteland van Epirus terwijl de Italiaans verder gingen met het opzetten van een onafhankelijke “vorstendom” van de Vlachs op de Pindos Bergen.

In de Duitse zone was de situatie al even rampzalig. Het droogleggen van goederen, middelen en reserves van het land dat de economie tot een absoluut dieptepunt bracht met het gevolg dat de bevolking verhongerde, de verwoesting van elke vorm van infrastructuur, de liquidatie van elke vorm van vrijheid, het terrorisme van de veroveraars, gevangenneming, executies en deportaties, maakten deel uit van de Griekse vorm van de Nazi ‘new order’. In Griekenland stierven meer mensen van lijden en van de honger dan in welk ander bezet land in Europa ook.

Weerstand

Net als de inwoners van veel andere Europese steden, tolereerden ook de Atheners de Nazi bezetting niet zonder weerstand. Toen de Duitsers Athene bezetten, gaven ze Konstantinos Koukidis, de Evzone die bovenop de Akropolis de vlag bewaakte, de opdracht deze omlaag te halen. De Evzone gehoorzaamde, haalde langzaam de vlag omlaag, wikkelde er zich in en sprong van de Akropolis, zijn dood tegemoet.

Apostolis Santas en Manolis Glezos waren twee 18-jarige Grieken die net zo goed gekend zijn door Grieken als door Europeanen. In de nacht van 30 mei 1941 haalden ze de Nazi vlag, die bovenop de Akropolis wapperde, omlaag en vervingen deze door de Griekse vlag. Het inspireerde de Grieken waarop weerstand tegen de Nazi bezetting over gans Griekenland groeide.

Zoals in andere delen van Griekenland, werden ook in Athene al snel weerstandgroepen gevormd. Ondanks zijn communistisch bestuur, trok EAM/ELAS, de centrale weerstandsgroepering, mensen aan uit het ganse politieke spectrum. Via sabotage en het bemoeilijken van transporten vocht ELAS op het platteland een guerrillaoorlog uit met de Duitsers en de Italianen. Vanaf de zomer van 1942 deden de guerrillagroepen EDES en later EKKA hetzelfde in de Griekse bergen. In november 1942 sloegen ELAS en ESDES de handen in elkaar op de Gorgopotomosbrug op de spoorweglijn Athene-Thessaloniki, op te blazen. Dit bemoeilijkte de bevoorrading van de Duitse strijdkrachten van Rommel erg.

Samen met de militaire acties van de guerrilla’s op het platteland, maar ook al vroeger, werden in Athene en andere Griekse steden stakingen en massademonstraties georganiseerd. De spontante betogingen, meestal door studenten, en stakingen ontwikkelden zich tot een protestbeweging. De staking van 5 maart 1943, die de reactie van de Grieken tegen het rekruteren van arbeiders voor het Derde Rijk, mag legendarisch genoemd worden. Eerder al, was de begrafenis van de dichter Kostis Palamas een reden voor een indrukwekkende massademonstratie.

Het Griekse weerstandniveau werd door de Duitse legerleiding vaak gehuldigd. In een toespraak zei Veldmaarschalk Wilhelm Keitel: “De ongelooflijk sterk weerstand van de Grieken vertraagde de Duitse aanval op Rusland met twee of meer zeer belangrijke maanden. Zonder deze vertraging zou het resultaat van de oorlog aan het oostfront, en de oorlog in het algemeen, anders geweest zijn.”.

In een andere toespraak, deze op de Rijksdag in 1941, werd gezegd: “Omwille van de historische waarheid moet gezegd worden dat, van al onze tegenstanders, enkel de Grieken vochten met zulk een eindeloze moed en doodsverachting.”. In het dagboek van Joseph Goebbels staat op 9 april 1941 geschreven: “Ik verbood de pers de Grieken te onderschatten, te roddelen over hen… De Fuhrer bewondert de moed van de Grieken.”.

Bevrijding

De snelle opmars van het Sovjetleger in de richting van de Balkanlanden dreigde de Duitse troepen in Griekenland af te snijden. Hierdoor werden de Duitsers ertoe verplicht zich al snel uit Griekenland terug te trekken. Deze terugtrekking begon in Peloponnesië en de eilanden. Op 12 oktober 1944 werd Athene en Piraeus bevrijd.

Griekse vlaggen wapperden en over heel de stad was klokkengelui te horen terwijl uitzinnige massa’s mensen de straten en pleinen overspoelden. De Britse troepen werden geestdriftig ontvangen in de hoofdstad. De feestelijkheden vonden op 18 oktober 1944 een hoogtepunt bij de aankomst van Papandreou en de regering van Nationale Eenheid.

De problemen en tegenstellingen die achter de sfeer van feestvreugde en samenhorigheid tijdens de eerste dagen van de bevrijding schuilgingen, zouden echter snel de kop opsteken en leiden tot tragische burgeroorlog.