Het Parthenon
De glorie van de Akropolis

O zachtmoedigheid! O schoonheid zo eenvoudig en echt! Godin voor wie de verering rede en wijsheid betekent, voor wie het heiligdom een eeuwige studie in geweten en eerlijkheid is, te laat kom ik aan de drempel van je mysteries. Er is geen redding voor de wereld, tenzij ze naar je terugkeert. - Ernest Renan.

Voor 480 VC en op dezelfde plaats waar het huidige Parthenon staat, begon men een tempel te bouwen, het Proparthenon. Het was de eerste grote marmeren tempel in Athene, even groot als het Parthenon. Deze tempel werd vernietigd toen de Perzen in 180 VC het Akropolis innamen. Delen van de tempel werden later gebruikt in de muur van Kimon.

De Tempel van Athena Parthenos werd, onder Pericles en bovenop de fundamenten van de vorige tempel, opgebouwd en afgewerkt tussen 447 en 432 VC. De architecten van de tempel, een meesterwerk in de Griekse bouwkunst, waren Iktinos en Kallikatres. Pheidias, een vriend van Pericles, was de opzichter van de werken op de Akropolis.

In de zesde eeuw VC werd het Parthenon een Katholieke kerk en werd een altaarruimte toegevoegd aan de oostzijde. Later werd een minaret bijgebouwd en deed het dienst als moskee. Het hele middengedeelte van het Parthenon werd door een ontploffing vernield toen het in 1687, gedurende de oorlog met Venetië, door de Turken als buskruitopslagplaats gebruikt werd.

Het Parthenon werd gebouwd met Pentelisch marmer en het is een Dorische tempel met Ionische elementen. De façade aan de oost- en de westzijde, hebben elk twee Dorische galerijen met zes kolommen. Het gebouw is omgeven door een Dorische galerij met acht kolommen aan de korte kant en zeventien aan de lange zijde.

Architectonische trucs

Afgezien van het feit dat zowel de Dorische als de Ionische stijl naast elkaar gebruikt werd, zijn er andere elementen die van het Parthenon het unieke gebouw maken dat het is. Om een meer bevredigend esthetisch effect te verkrijgen, gebruikte de bouwmeester een paar architectonische trucjes:

• de horizontale oppervlakten van het gebouw staan meetkundig een beetje bol en zijn
  dus niet volledig vlak.
• de kolommen worden naar boven toe een iets smaller en buigen naar het midden van
  de tempel toe.
• de buitenkolommen hebben een grotere diameter dan de andere kolommen.

Op deze manier werd de afwijking, die het menselijke oog veroorzaakt, opgeheven.

De buitenste Dorische fries had 92 metopen met figuren in reliëf. Aan de oostzijde werd de Gigontamachia of gevecht met de reuzen afgebeeld en op de westkant de Amazonomachia of strijd met de Amazones. De zuidzijde gaf de Kentauromachia of gevecht met de Centauren weer en op de noordkant was de inname van Troje te zien. De metopen die de tand van de tijd overleefden, zijn tentoongesteld in het British Museum, het Louvre, het Akropolis Museum en op de tempel zelf.

De oostelijke fronton gaf de geboorte van Athena uit het hoofd van haar vader weer en de westelijke fronton de strijd tussen Poseindon en Athena. Het dak van de tempel had akrotiria, een soort dakbeelden, in de vorm van omhoog draaiende planten.

De fries van het Parthenon gaf 360 menselijke figuren weer evenals een groot aantal dieren. Ze bewegen zich allemaal verder in de richting van het oosten waar de overhandiging van de peplos plaatsvindt in de aanwezigheid van de goden en de notabelen van de stad. In deze grootse compositie smelten alle verworvenheden van de Atheens democratie samen.

Reuze Athena

De cella (belangrijkste kamer) van het Parthenon is 30 meter lang en uitzonderlijk breed. Gewoonlijk was de binnenste kamer niet zo groot omdat er geen erediensten gehouden werden. Het Parthenon was de eerste uitzondering niettegenstaande buiten ook diensten plaatsvonden.

Er was een bijkomende reden waarom de binnenkamer zo groot was. Het reuze grote beeld van Athena Parthenos (34m hoog), gemaakt van ivoor en goud, moest in de cella geplaatst worden. Pheidias, de kunstenaar, had het beeld van de godin gemaakt in volledige wapenuitrusting en met een kleine Nike in haar rechterhand. Het voetstuk toonde de mythologische voorstelling van de geboorte van Pandora. Voor het beeld stond een grote bak met water. Deze diende om het ivoor vochtig en in goede staat te houden. De weerspiegeling in het water gaf het beeld ook bijkomende waardigheid.

Het beeld van Athena Panthenos werd omgeven door een twee verdiepingen hoge kolomgalerij in de vorm van een Griekse letter . Het westelijke deel van het Parthenon, afgesloten door een schuine muur, werd gebruikt als schatkamer voor heilige voorwerpen. De binnenkamer had vier Ionische kolommen in twee rijen.

De Ionische fries die de tempel aan de binnenkant omcirkelde, bevond zicht net onder de zoldering. Dit, 160 meter lange meesterwerk van Pheidias, toonde de Panatheense processie, de belangrijkste manifestatie bij de verering van de godin Athena. De grote Panatheense spelen werden elke vier jaar gehouden ter ere van Athena Polias. Gedurende dit festival, dat een week duurde, vonden er muzikale en atletische wedstrijden plaats.

Het hoogtepunt van het festival was de Panatheense processie die eindigde met het symbolisch aanbieden van een nieuwe peplos (mantel) aan het houten beeld van Athena Polias in het Erechteion. De peplos toonde geborduurde scènes uit het gevecht van de reuzen en het werd vervoerd op een wagen in de vorm van een schip op wielen. De processie begon aan de Pompeion in Kerameikos, doorkruiste de Agora en volgde de Panatheense weg om te eindigen aan de heilige rots. Het aanbieden van de peplos werd gevolgd door het offeren van ongeveer honderd dieren en een maaltijd voor alle burgers.

Oostelijke fries van het Parthenon
BM = Britisch Museum London
AC = Akropolismuseum Athene