Kerken in Athene

Sotira Lykodimou
(De verlosser van Lykodimos)
De Russische kerk in Athene

De kerk van de Verlosser (Sotira) van Lykodemos, het grootste middeleeuwse gebouw in Athene ook gekend als de Russische Kerk, bevindt zich op de hoek van de Filellinon s traat en de Amalias laan. Het is een van de belangrijkste Byzantijnse monumenten van de 11de eeuw. Vanaf de 19de eeuw was de kerk gewijd aan de Heilige Drievuldigheid (Agia Triada). Soira Lykodimou is de parochiekerk van de Russische gemeenschap in Athene.

De naam van de kerk houdt verband met de oorspronkelijke toewijding van de Kerk van de Gedaanteverwisseling van de Verlosser en een bepaalde schenker hoewel er een aantal variaties op de naam zouden geweest zijn. Van de variaties “Sotira Lykodimou” en “Sotira Nikodemos” wordt de eerste aanvaard omdat deze door de tijd heen mondeling werd doorgegeven. De kerk is algemeen gekend als de Russische kerk omdat ze de focus is van de Russisch Orthodoxe gemeenschap.

Deze Byzantijnse kerk werd net voor 1031 binnen de verdedigingsmuren van de stad gebouwd. Op de noordelijke kerkmuur staan twee opschriften die de datum aangeven waarop de kerk werd gebouwd. Het eerste opschrift vermeldt het jaar 1031 terwijl het tweede opgeeft dat Stephanos, de belangrijkste donor, in 1044 overleed. Archeologisch onderzoek in de 19de eeuw stelde vast dat de kerk gebouwd werd op de plaats van een vroegchristelijke basilica die op zich gebouwd werd boven de resten van een Romeins badhuis.

Het is een dure kerk in vergelijking tot andere Byzantijnse monumenten in Athene. Zelfs nu nog, en ondanks het feit dat de kerk omgeven is door veel grotere gebouwen, domineert ze de omgeving door haar grootte en de kwaliteit van het gebouw.

De kerk is een achthoekig koepeltype. Binnenin verenigt de koepel, met zijn lage cilinder, de ruimte en hetzelfde eenheidsgevoel van grootheid is ook buiten waarneembaar. Het gevoel van gewicht en kracht dat gevormd wordt door het volume en het lage dak wordt gecompenseerd door de verticale beweging van de hoge, driezijdige smalle apses en de portieken aan de zijkanten.

Het metselwerk volgt de cloisonné stijl die goed is uitgevoerd. De rijke baksteenpatronen (pseudo kufische tekens en kalfstanden) met het afwisselende gebruik van bakstenen en gehouwen stenen, geven de buitenkant een gebeeldhouwde indruk. De kufische patronen (versieringselementen die het oude Arabische schrift waarin de Koran oorspronkelijk geschreven werd in de Stad Kufa, in het huidige Irak, imiteren) zijn in de muren ingebed. Daarnaast zijn ze toegevoegd aan aardewerken tegels en vormen ze een fries langs de noordelijke en oostelijke muren. Er zijn enkele oorspronkelijke schilderingen overgebleven op de zuidelijke muur waar men nog steeds een muurschildering kan zien van Christus, Sint Steven en Sint Jan de Apostel.

Het was een katholikon (hoofdkerk) van een klooster tijdens de Byzantijnse Periode en gedurende de Osmaanse overheersing. De kerk werd beschadigd door natuurrampen, oorlogen en het gebrek aan respect van verschillende invallers. Afgezien van de vernielingen in 1687 tijdens de invasie van Francesco Morosini, werd de kerk ook beschadigd door een aardbeving in 1701.

Toen Ali Hakseki de verdedigingsmuren in 1780 herstelde, werden alle kloostergebouwen rond de kerk afgebroken. Het was toen dat de het gebouw een parochiekerk werd van het Klooster van Kaissariani. De kerk werd ook nog beschadigd in 1827, kort na het begin van de Griekse Onafhankelijkheidsoorlog, door bombardementen vanaf de Akropolis.

De half vernietigde kerk werd door de Russische regering in 1847 aangekocht als de parochiekerk van de Russische gemeenschap in Athene. In 1850 liet Tsaar Alexander II het gebouw herstellen. De zijtribunes en de zware klokkentoren werden toegevoegd en de kerk binnenin versierd. De postbyzantijnse muurschilderingen werden vervangen door deze van de Duitse kunstenaar Ludwig Thierch terwijl het lage marmeren Byzantijnse scherm vervangen werd door een hoog Russisch.

Ludwig Tiersch De Duitse schilder Ludwig Thiersch (1825-1909) gaf les aan de Kunstacademie in Athene. Hij beïnvloedde kunst in Griekenland door het verspreiden van de Nazarene stijl. Deze stijl gebruikte onderwerpen uit het leven van Christus en was beïnvloed door het werk van de bekende Renaissance schilder, Raphael. De muurschilderingen van Tiersch in de Russische kerk in Athene (hij werd bijgestaan door Spiridon Hatzigiannopoulos en Nikiforos Litras), was een belangrijk moment in de ontwikkeling van de Griekse kunst omdat hierdoor een nieuwe religieuze schilderkunststijl ontstond die de Westerse afbeeldinggewoonten imiteerde.

Deze veranderingen hadden een weerslag op het 19de eeuwse Russisch kunstgevoel maar ze vernietigden wel het essentiële Byzantijnse karakter. De werkzaamheden werden overzien door de Griekse ingenieur, Majoor Tilemachos Vlassopoulos en de voorzitter van de Russische gemeenschap, Dean Antonin Kapustin.

Antonin Kapustin De Russische geestelijke Antonin Kapustin (1817-1894) was een van de eersten die een studie maakte van de Byzantijnse monumenten in Athene. Hij was theoloog en professor aan de Theologische Academie van Kiev en hij werd de vicaris van de Russische Kerk in Athene. In deze capaciteit en met zijn kennis en charisma, overzag hij de opgravingen van het Romeinse badhuis onder de kerk alsook de herstelling van de kerk. Afgezien van de kritiek over het veranderen van de oorspronkelijke vorm van de kerk, mag gesteld worden dat de restauratie van een Byzantijnse kerk in die tijd uniek was. Heel wat andere Byzantijnse monumenten bleven een ruïne ofwel omdat oudere monumenten prioriteit kregen, ofwel vanwege een zeer slechte stadsplanning. De resultaten van Kapustin’s archeologisch onderzoek werden eerst in het “Archaeological Jourrnal” gepubliceerd en later in een monografie in het Russisch. In 1874 publiceerde de Russische Academie voor Wetenschappen zijn werk “Vroegchristelijke opschriften in Athene”, de eerste systematische opsomming van Byzantijnse opschriften die nog steeds door specialisten gebruikt wordt. Kapustin publiceerde ook een lijst met tal van documenten van de parochie van het Heilig Graf in Athene.

De Russisch Orthodoxe gemeenschap in Athene

De interesse van de Russische Tsaar Nicolas I in Griekse onderwerpen werd duidelijk gedurende de Griekse Onafhankelijkheidsoorlog en tijdens de eerste jaren van de nieuwe Griekse Staat (1830). De Russische Ambassade in Athene zag de Russische kerk als een steunpunt. De kerk werd door de Russische regering aangekocht en hersteld met geld van de Russische gemeenschap.

De verantwoordelijken voor de kerk waren mensen met een hoge sociale status en opvoeding en leidinggevende figuren in de Russische gemeenschap. Hun groot aantal liefdadigheidsactiviteiten omvatten onder andere de oprichting van de Griekse geestelijkheid en de restauratie van tal van kerken en kloosters doorheen Griekenland. Deze activiteiten ondersteunden en gaven de doelstellingen van de Russische regering weer met betrekking tot kerkelijke en politieke zaken in de jonge Griekse Staat.

Vooral Koningin Olga, die in Rusland geboren was, droeg in belangrijke mate bij tot de ontwikkeling van de Russische gemeenschap in Athene en het opzetten van de Russische kerk als een cultureel centrum met invloed op kerkelijke muziek, schilderkunst en vakmanschap (kerkgelijke kledij).