Παιδεραστία
στην Αρχαία Αθήνα
Η παιδεραστία
ήταν στην Αθήνα ένας επίσημος δεσμός μεταξύ ενός ενήλικου άνδρα,
εκτός των άμεσων συγγενικών του προσώπων, και ενός εφήβου, που
χαρακτηριζόταν από σχέση αγάπης και συχνά ερωτικής επαφής. Όντας
ερωτικό και παιδευτικό έθιμο, χρησιμοποιούταν από τις ανώτερες
τάξεις ως μέσο διδασκαλίας των νεότερων και μεταβίβασης σε αυτούς
σημαντικών πολιτιστικών αξιών όπως η γενναιότητα και η αυτοσυγκράτηση.
Η
αθηναϊκή κοινωνία γενικά ενθάρρυνε τους εραστές στην αναζήτηση
νεότερου ερωτικού συντρόφου, ανέχοντας υπερβολές όπως το να πέφτουν
χαμηλά προσπαθώντας να κάνουν τον νεαρό να τους προσέξει. Παράλληλα,
ο νεαρός, μέσω της οικογένειάς του, αναμενόταν να αντισταθεί και
να μην υποκύψει εύκολα. Οι νεαροί που υπέκυπταν εύκολα δεν τύγχαναν
εκτίμησης. Ως αποτέλεσμα αυτού, η αναζήτηση του επιθυμητού ερωμένου
ήταν δύσκολη υπόθεση λόγω του ανταγωνισμού.
Ιστορία
Ο
ιδρυτής αυτής της αθηναϊκής παράδοσης λέγεται πως ήταν ο νομοθέτης
Σόλων, ο οποίος έγραφε επίσης ποίηση που εξυμνούσε την αγάπη προς
τα αγόρια. Επιβίωσε μόνο ένα κομμάτι της ποίησής του όπου πλέκει
το εγκώμιο ενός “αγοριού στο άνθος της νεότητας, του οποίου επιθυμεί
τον μηρό και το γλυκό του στόμα”. Στην Αθήνα, ο μεγαλύτερος άνδρας
ήταν γνωστός ως εραστής και ο νεαρός του σύντροφος ως ερωμένος.
Ένα
μεγάλο μέρος της σύγχρονης γνώσης για τον θεσμό της αθηναϊκής
παιδεραστίας προέρχεται από παραστάσεις σε κεραμεικά αγγεία όπου
απεικονίζονται διάφοροι τύποι και πλευρές της σχέσης. Τα αγγεία
κατασκευάστηκαν στην πλειοψηφία τους μεταξύ 550 και 470 π.Χ..
Μετά από αυτή την περίοδο είτε ήταν εκτός μόδας είτε αντικαταστάθηκαν
από αμφορείς από πολύτιμα μέταλλα που δεν επιβίωσαν. Ενώ αρχικά
η ηλικία των νεαρών αγοριών πιστευόταν πως ήταν 12 με 14 έτη,
τώρα θεωρείται πως ήταν 14 με 18 χρονών.
Πρακτική
Η
αθηναϊκή παράδοση της παιδεραστίας ήταν πιο ελεύθερα δομημένη
από τις περισσότερο επίσημες παραδόσεις στην Κρήτη και στη Σπάρτη.
Οι άνδρες φλέρταραν τα αγόρια στην παλαίστρα (σχολή πάλης), στο
γυμνάσιο (τη σχολή όπου οι συναγωνιζόμενοι στους δημόσιους αγώνες
προπονούνταν, επίσης ήταν μέρος κοινωνικής συναναστροφής και πνευματικών
αναζητήσεων), στα λουτρά και στους δρόμους της πόλης. Οι πατέρες
που ήθελαν να προστατεύουν τους γιούς τους από ανεπιθύμητες ερωτικές
προτάσεις τους παρείχαν ιδιωτικό σκλάβο-φρουρό, γνωστό ως παιδαγωγό,
που τους συνόδευε στα ταξίδια.
Ο
ερωτικός τομέας της σχέσης συνήθως περιελάμβανε εναγκαλισμούς
και ενδομηριαίο έρωτα, δηλαδή τριβή του πέους του εραστή ανάμεσα
στους μηρούς του ερωμένου. Η σχέση τελείωνε όταν ο νεαρός ενηλικιωνόταν
και αναπτυσσόταν σε ισόβια φιλία. Ο πρωκτικός έρωτας εις βάρος
του ερωμένου θεωρούταν ταπεινωτικός.
Σύμφωνα
με μία πιο σύγχρονη εκδοχή, οι νεαροί δεν ανταποκρίνονταν στην
αγάπη και στην επιθυμία των μεγαλύτερων ανδρών και η σχέση βασιζόταν
σε σεξουαλική κυριαρχία του μεγαλύτερου.
Νόμος
Ένας
αριθμός νόμων αναφέρονταν στο ζήτημα των σχέσεων μεταξύ ανδρών
και αγοριών. Κανένας άλλος παρά μόνο οι πολίτες μπορούσαν να εμπλέξουν
αγόρια σε παιδεραστικές σχέσεις. Τα αγόρια, αντίθετα, δεν είχαν
το δικαίωμα να εμπλακούν αυτόβουλα σε τέτοια σχέση, καθώς τιμωρούνταν
με απώλεια των περισσότερων δικαιωμάτων τους ως πολίτες όταν ενηλικιώνονταν.
Ένα σωζόμενο τμήμα ελληνικής αγόρευσης τεκμηριώνει μία τέτοια
περίπτωση, με κατηγορούμενο τον Τίμαρχο, όπου ο Αισχύνης επικαλείται
τον παραπάνω νόμο κατά του αντιπάλου του.
Για
να αποτραπούν οι δάσκαλοι από το να καταχραστούν τη δικαιοδοσία
τους, εφαρμοζόταν νόμος σύμφωνα με τον οποίο δε μπορούσαν να ανοίξουν
τα σχολεία τους πριν από την ανατολή του ηλίου και υποχρεούνταν
να κλείνουν τη σχολή πριν δύσει ο ήλιος. Παρομοίως, υπήρχε νόμος
ο οποίος απέτρεπε τους άνδρες κάτω από σαράντα ετών να εισέλθουν
σε σχολικό χώρο, σε αντίθετη περίπτωση θα αντιμετώπιζαν την ποινή
του θανάτου.
Πολιτική
Τα
παιδεραστικά ζευγάρια είχαν συνδεθεί με την αντίσταση κατά των
τυράννων. Στην Αθήνα, ο Αρμόδιος και ο εραστής του, Αριστογείτων,
συνδέθηκαν (πιθανός συμβολικά) με την ανατροπή του τυράννου Ιππία
και με την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας. Ο Κρατίνος και ο Αριστόδημος
αποτέλεσαν ένα άλλο ζευγάρι παιδεραστικών ηρώων. Θυσίασαν τις
ζωές τους για να εξευμενιστούν οι οργισμένες θεότητες όταν εμφανίστηκε
επιδημία πανώλης στην Αθήνα.
Ο
ρόλος των εραστών εκτιμούταν τόσο πολύ από τους Αθηναίους που
ακόμα και ο Περικλής, άνδρας που φαίνεται πως απείχε από σχέσεις
με αγόρια και αγαπούσε τις γυναίκες βαθύτατα, χρησιμοποίησε το
μοντέλο των εραστών ως παράδειγμα που θα έπρεπε να ακολουθούν
οι Αθηναίοι στη σχέση τους με την πόλη τους. Σε επικήδειο λόγο
που αποδόθηκε σε αυτόν από τον Θουκυδίδη, ενθαρρύνει τους Αθηναίους
να “θωρούν τις ημέρες κάτω από την ασπίδα της πόλης τους και να
γίνονται οι εραστές της”.
Ηθική
Ήταν
πρέπον για τον εραστή να σέβεται τη δικαιοδοσία του πατέρα του
νεαρού. Κατά τον Ξενοφώντα, “τίποτα από ό,τι αφορά στο αγόρι δεν
κρατάται κρυφό στον πατέρα από τον εραστή”. Παρότι ήταν αναμενόμενο
κατά τη διάρκεια του δεσμού ο εραστής να προσφέρει στον ερωμένο
μικρά δώρα (συνήθως κόκκορες για μάχη ή γευστικά εδέσματα), η
παροχή ή αποδοχή χρημάτων ή υποκατάστατων δώρων θεωρούταν επαίσχυντη
πράξη στην Αθήνα και σε κάποιες άλλες περιοχές, αν όχι όλες. Προφανώς
ο νεαρός μπορούσε επίσης να στείλει δώρα στον εραστή του. Ένα
ανέκδοτο περιγράφει τη ζηλόφθονη παραφορά της Ξανθίππης, συζύγου
του Σωκράτη, που καταστρέφει γλύκισμα που έστειλε ο Αλκιβιάδης
βλέποντάς το ως “δώρο που εστάλη από τον ερωμένο στον εραστή του
για να ενδυναμώσει το πάθος του”.
Στα
τέλη του πέμπτου αιώνα π.Χ. οι Αθηναίοι άρχισαν να αναρωτιούνται
για τη σεξουαλική πλευρά της σχέσης. Ο Πλάτωνας παρέθεσε μία ηθική
ιεραρχία που έθετε την ανώτατη αξία της ερωτικής σχέσης μεταξύ
ανδρών και νεαρών, που σταματούσε λίγο πριν από την ερωτική συνεύρεση,
ακολουθούμενη από σχέσεις τόσο αγάπης όσο και ερωτικής συνεύρεσης.
Οι σχέσεις που ήταν σεξουαλικές αλλά όχι ερωτικές θεωρούνταν ανίερες
και μη εποικοδομητικές.
Παρόλο
που η αγάπη προς τους νεαρούς ήταν ελεύθερη πρακτική της αριστοκρατίας,
παρέμεινε πηγή θυμηδίας για τους απλούς ανθρώπους, και θέμα που
χρησιμοποιούταν συχνά από τους κωμικούς. Σε παροδία με θέμα τον
Γανυμήδη που ανεβαίνει στην πλάτη του Δία σε σχήμα αετού στο έργο
“Ειρήνη”, ο Αριστοφάνης παρουσιάζει τον χαρακτήρα να ανεβαίνει
στον Όλυμπο στην πλάτη ενός σκαθαριού, κάνοντας λογοπαίγνιο για
τον πρωκτικό έρωτα.
Διάσημοι εραστές
|
|
|
Αιχινης
Λούβρος, Παρίσι
|
Αλκιβιάδης
– Αντίγραφο ελληνικού πρωτότυπου του 4ου αιώνα π.Χ. |
Αριστείδης |
|
|
|
|
|
|
Δημοσθένης
Braccio Nuovo, Βατικανό |
Αρμόδιος
και Αριστογείτων Museio Archeologico – Νάπολη |
Σόλων |
|
|
|
|
|
|
Σοφοκλής |
Θεμιστοκλής
Museo Ostiense – Οστια, Ιταλία |
Ζέφυρος
και Υάκινθος
Αττικό αγγείο με ερυθρή φιγούρα, περ. 480 π.Χ. – Μουσείο
Καλών Τεχνών - Βοστώνη |
|