De meest volledige informatiegids over Athene, Griekenland
Jongensliefde
in het oude Athene
In Athene was
jongensliefde een hechte band tussen een oudere jongen of een
volwassen man, buiten zijn naaste familie, en een tienerjongen.
De band bestond uit liefde en vaak ook een seksuele relatie. De
hogere klasse gebruikte deze erotische en opvoedende gewoonte
als leermethode om jongeren belangrijke culturele waarden als
moed en zelfbeheersing bij te brengen.
Over
het algemeen moedigde de Atheense maatschappij erastes tot jongensliefde
aan waarbij uitspattingen, als slapen op de stoep van de jongen
of alles ondernemen om op te vallen, aanvaard werden. Tegelijk
werd er van de jongen en zijn familie verwacht weerstand te bieden
en niet te snel in te gaan op avances. Jongens die dit niet deden
werden nagekeken. De zoektocht naar een aanvaardbare eromenos
was daarom ook zeer competitief
Geschiedenis
Er
wordt aangenomen dat de oprichter van deze Atheense gewoonte de
wettenmaker Solon was die ook gedichten schreef waarbij hij jongensliefde
verheerlijkte. Een zo’n fragment is overgebleven: “een
jongen in de lieflijke bloem van zijn jeugd, verlangend naar zijn
heupen en zijn zachte mond…”. De minnaar was in Athene
gekend als de erastes en zijn jonge partner als eromenos of paidika.
Veel
van de huidige kennis over Atheense jongensliefde komt van keramische
schilderingen op vazen waarbij verschillende vormen en aspecten
van een relatie werden afgebeeld. Deze vazen werden veel gemaakt
tussen 550 en 470 VC waarna ze ofwel niet meer in de mode waren
of vervangen werden door vazen uit edele metalen die de tand van
de tijd niet overleefden. Voorheen werd gedacht dat de afgebeelde
jongens tussen 12 en 14 jaar oud waren. Nu echter is men ervan
overtuigd dat ze tussen 14 en 18 moeten geweest zijn.
Praktijk
De
Atheense jongensliefde was vrijer dan deze van Kreta en Sparta.
Mannen maakten jongens het hof in de palaestra (worstelschool),
de gymnasia (school waar deelnemers aan openbare spelen werden
opgeleid maar die ook een sociale ontmoetingsplaats was waar intellect
werd nagestreefd), in de baden en in de straten van de stad. Vaders
die hun zoon tegen ongewenste avances
wilde beschermen, zorgden ervoor dat hij door een slavenlijfwacht,
gekend als pedagogos, werd begeleid.
Het
erotische en seksuele aspect van de relatie, die gewoonlijk bestond
uit omhelzing, betasting en niet penetrerende seks, eindigde wanneer
de jongere volwassen werd waarna ze overging in een levenslange
vriendschap. Bij seksuele handelingen plaatste een partner zijn
penis tussen de dijen van de andere. Penetratie werd aanzien als
vernederend voor de ontvangende partner.
Een
huidige gedachtegang gaat ervan uit dat de jonge jongens de liefde
en het verlangen van de oudere niet beantwoordden en dat de relatie
zich baseerde op een seksuele dominantie van de jongere door de
oudere.
Wetgeving
Sommige
wetten hadden betrekking op relaties tussen mannen en jongens.
Enkel burgers en vrije jongens mochten pederastische relaties
aangaan. De jongens mochten hun gunsten echter niet verkopen.
Deden ze dat wel, dan verloren ze de meeste van hun burgerrechten
zodra ze volwassen werden. In een deel van een overgebleven toespraak
uit een rechtzaak tegen Timarchos, pleit Aechines voor de toepassing
van deze wet tegen zijn opponent.
Om
leraren ervan te weerhouden misbruik van hun positie te maken
werd een wet gestemd die het scholen verbood voor de ochtend te
openen of te sluiten na zonsondergang. Verder bestrafte een andere
wet elke man jonger dan 40 die een schoolterrein betrad met de
dood.
Beleid
Van
pederastische paren werd aangenomen dat ze opstonden tegen tirannen.
In Athene kregen Harmodius en zijn erastes, Aristogeiton, deze
eer (mogelijk symbolisch) toegekend voor het ten val brengen van
de tiran Hippias waardoor democratie ingesteld kon worden. Cratinus
en Aristodemus waren een ander paar pederastische helden. Ze gaven
hun leven om beledigde goden gunstig te stemmen nadat een plaag
over Athene gekomen was.
De
rol van de erastes werd door de Atheners dusdanig gewaardeerd
dat zelfs Pericles, een man die zich schijnbaar onthield van relaties
met jongens en die van vrouwen hield, het model van de erastes
gebruikte als een voorbeeld dat de Atheners moesten volgen in
de relatie met hun eigen stad. In een begrafenistoespraak, hem
toegekend door Thycydides, moedigt hij de Atheners aan om “dag
na dag naar de sterkte van de stad te kijken en haar erastai (minaars)
te worden.
Ethiek
Het
betaamde een minnaar respect te hebben voor het gezag van de vader
van een jongen. Volgens Xenophon mocht: “Niets dat een jongen
aangaat door de edele minnaar verzwegen worden aan diens vader.”.
Hoewel van een minnaar verwacht werd dat hij de jongen, bij het
maken van avances, kleine geschenken zou geven (meestal vechthanen
of delicatessen), getuigde het geven of ontvangen van geld of
grote geschenken in Athene en tal van andere plaatsen, niet van
respect. Schijnbaar kon de jongen ook geschenken naar de man sturen.
Een anekdote verhaalt de jaloerse woede van Xanthippe, de vrouw
van Socrates, die een taart weggooide die door Alciabiades gestuurd
was omdat ze het beschouwde als een “geschenk van een eromenos
aan zijn erastes om zijn passie aan te wakkeren” .
In
de late 5de eeuw VC begonnen de Atheners het seksuele aspect van
de relatie in vraag te stellen. Plato stelde een ethische hiërarchie
op waarbij hij de hoogste waarde gaf aan een erotische liefdesrelatie
tussen mannen en jongens zonder seksueel contact, gevolgd door
relaties die zowel liefdevol als seksueel waren. Relaties die
seksueel maar niet liefdevol waren werden aanzien als moreel corrupt
en zinloos.
Hoewel
jongensliefde vrij beoefend werd door de hogere stand, werd deze
onthouden aan gewone mensen. Het was een onderwerp dat dikwijls
door komedianten gebruikt werd. In een parodie op Ganymedes die
op de rug van Zeus in de vorm van een arend rijdt, laat Aristophanes
in zijn “Vrede” een figuur op de rug van een mestkever
naar Olympus rijden, een allusie op anale seks.
Bekende minnaars
Aechines
Louvre - Parijs
Alcibiades
Kopie van een Grieks origineel uit de 4de eeuw VC
Aristides
Demosthenes
Braccio Nuovo, Vatikaan Rome
Harmodius
en Aristogiton
Museio Archeologico - Napels
Solon
Sophocles
Themistocles
Museo Ostiense - Ostia
Zephyros
en Hyakinthos
Attica rode figuren vaas ca. 480 VC – Museum voor
Schone Kunsten, Boston