GESCHIEDENIS VAN ATHENE

Athene in de Middeleeuwen
(267-1456)

267 was een belangrijk jaar in de geschiedenis van Athene. Het was toen dat de Herulen, een Germaanse stam van de noordelijke kust van de Zwarte Zee, de stad binnenvielen en ze bijna helemaal verwoestte. Als gevolg hiervan veranderde de stad, zoals ze gedurende de Romeinse tijd met de uitbreiding van de residentiële wijken en de prachtige openbare gebouwen bestond, volledig. Er vormde zich een klein nieuw residentieel gebied rond de Romeinse Agora. In 280 werd er een verdedigingsmuur rond gebouwd die nu de Late Romeinse Muur genoemd word. Het kleine gebied zou gedurende eeuwen het centrum van Athene zijn.

Ondanks de omstandigheden werden er pogingen ondernomen om toch een paar openbare gebouwen te restaureren. Dit gebeurde onder de bescherming van Keizer Diocletian die de restauratieopdracht aan een speciale gezant gaf, de “hersteller” van de provincie Achaia (Corrector Provinciae Achaeae), omdat Athene in het rechtgebied van deze provincie lag. Het eerste gebouw dat tot zijn vroegere glorie hersteld werd, was de Bibliotheek van Hadrianus, waarschijnlijk opdat hier de belastingsarchieven gehouden werden.

Ook al was Athene in de 4de eeuw beperkt, toch straalde de stad op intellectueel gebied. Haar scholen bleven open en ze trokken studenten aan uit heel de wereld; vooral deze die filosofie en retoriek wilden studeren. Belangrijke filosofen en redenaars als Libanius en Himerius, Longinus en Porphyry, gaven les in de scholen van de stad. Studenten in de 4de eeuw waren onder andere de toekomstige keizer Julianus, Basil de Grote en Gregorius van Nazianzos.

De slag die de Visigoten en hun leider Alaric in 395-296 de stad toebrachten, kon haar ontwikkeling als intellectueel centrum niet verhinderen. In de late 4de eeuw werd er veelvuldig gebouwd waarbij Athene zicht tot buiten de Late Romeinse Muur uitstrekte. In deze periode werd het Theater van Dionysos terug opgebouwd als ontmoetingsplaats. Ook de Tolos en de Metroon in de Oude Agora werden hersteld en nieuwe gebouwen werden opgetrokken:

• het Gymnasium in de Oude Agora, een complex dat leslokalen, een bibliotheek, een
  oefenveld en baden omvatte.
• een gebouw dat opgedragen werd aan de keizers Arcadius en Honorius door de
  eparch (provinciegouverneur van het Romeinse Griekenland) Aetius.

Tal van private filosofiescholen werden in de omgeving van de Areios Pagos en de zuidelijke helling van de Akropolis gebouwd. De reparatie van de Bibliotheek van Hadrianus was mogelijk dankzij Herculius, eparch van Illyricum die veel belang stelde in de stad.

De Neoplatonische Academie

De 5de eeuw was een tijd van welvaart voor de Neoplatonische Academie. Ze werd geleid door vooraanstaande filosofen als Plutarch, Syrianus en, de meest bekende, Proclus (412-485) die in 427 de leiding ervan op zich nam. Het toelichtingswerk van Proclus omvat een breed spectrum aan werken van oude filosofen. Zijn belangrijkste werk omvat toelichtingen met betrekking tot de Plantonische dialoog “Timaeul’ en het eerste boek van de “Elementen” van Euclid alsook een overzicht van de astronomische stellingen zoals ze tot op dat ogenblik bestonden. Bij recente opgravingen op de zuidelijke helling van de Akropolis werd de woonplaats van Proclus ontdekt.

Proclus bracht het grootste deel van zijn leven in Athene door met uitzondering van een korte tijd, ca. 450, dat hij de stad verliet omwille van godsdienstige conflicten. Tot zijn dood in 485 was hij een van de meest actieve burgers die deelnam aan het dagelijkse leven in de stad. Onder zijn leiding genoot de school een hoog aanzien en zijn werken bleven, ondanks godsdienstige conflicten, grotendeels bewaard.

In navolging van de Grieks-Romeinse traditie hield de stad doorheen de 5de eeuw er een heidense levenswijze op na. Gewoontes uit de Klassieke periode zoals de eponymus archon en rituelen als de Panatheense processie waren nog steeds in gebruik. Sommige bekende families schijnen er een belangrijke rol in gespeeld te hebben. De aristocratische archon en senator Theagenes was geldschieter van de Panatheense processie. Hij was een vooraanstaand lid van het keizerlijk hof en was getrouwd met Asclepigeneia, de kleindochter van Plutarch.

Een andere bekende persoon uit die tijd was Leonthios. Hij was leraar aan de academie en vader van Athenais, beter gekend als Eudocia, een naam die ze aannam toen ze als christen gedoopt werd. Ze huwde met Keizer Theodosius II (408-450). Eudocia kreeg een klassieke opvoeding en was intellectueel ruimdenkend. Desondanks deed ze niets om Theodosius ervan te weerhouden, in beperkte mate, heidenen te vervolgen en kunstwerken uit de stad te verwijderen om er Constantinopel, de hoofdstad van het Byzantijnse Rijk, mee te versieren. Het paleis dat ze nabij de Akropolis liet bouwen, bewijst echter dat ze banden onderhield met haar geboortestad.

Het christendom in Athene

Heidendom en christendom schijnen nogal vredevol naast elkaar bestaan te hebben doorheen de late oudheid. Zelfs in de tijd van Dionysos Areopagite, was er een kleine christelijke gemeenschap in Athene die meer nadrukkelijk aanwezig was vanaf de 4de eeuw. Bewijzen van het bestaan ervan werden gevonden in aardewerk lampen met christelijke symbolen en grafzerken die tijdens opgravingen in de Agora gevonden werden.

De waarschijnlijk oudste christelijke kerk van Athene werd in de 5de eeuw in het midden van de Bibliotheek van Hadrianus gebouwd. Het was een centraalplankerk gekend as Tetraconch die later, in de 7de eeuw, vervangen werd door de basilica van de Grote Maagd Maria (Megali Pangia). In dezelfde tijd werd een grote basilica met drie beuken gebouwd op de oevers van de Ilissos rivier naast het Martelarendom dat de relikwieën bevatte van Leonides die, samen met zeven vrouwen in 250 gedurende het bewind van keizer Decius, als martelaren stierven in Corinthië.

Blijkt dat de volgelingen van het christendom zich dynamisch vermeerderden na de maatregelen die Theodosiu in 437 nam toen hij alle oude culten verbood. De christelijke gemeenschap kreeg leden met een bepaalde economische en sociale welvaart. Tegen het einde van de 5de eeuw haalden ze bijna de bovenhand over de heidenen. Dit is duidelijk uit de toe-eigening van het Heiligdom van Asclepius, volgend op de dood van Proclus wat, tot op dat ogenblik, het belangrijkste heiligdom van de Academie was, maar ook uit het tijdelijke ballingschap van Marinos, het nieuwe schoolhoofd.

De uiteindelijke ondergang van de heidenen kwam door een decreet van Keizer Justinianus in 529, die de sluiting van de Neoplatonische scholen oplegde. De laatste leraren (Damamscius, Simplicius, Priscianus, Eulamius, Hermeias, Diogenes en Isidorus van Gaza) verlieten de stad en zochten een onderkomen in het hof van de Perzische koning Chosroes. De overheersing van de christenen wordt ook weergegeven in het ombouwen van oude heiligdommen tot christelijke kerken.

In het midden van de 6de eeuw werd de Tempel van Athene Parthenos in het Parthenon omgebouwd tot de christelijke kerk van de Heilige Maagd Maria (Panagia Athiniotissa). In het begin van de 7de eeuw, veranderde het Erecheteion in een basilica met drie beuken, de Tempel van Hephaestus in de Agora werd gewijd aan de Heilige Jozef en later werd het heiligdom van Artemis Agrotera, op de oevers van de Ilissos rivier, een kerk gewijd aan de Heilige Maria. Tegelijk werden een aantal nieuwe kerken op of dichtbij oude monumenten gebouwd zoals de basilica met drie beuken gewijd aan Sint Anargyri, die bovenop het heiligdom van Asclepius gebouwd werd alsook de basilica van het Theater van Dionysos.

Het is intressant te weten dat de oude heiligdommen gewijd waren aan heiligen uit het christelijke geloof met dezelfde eigenschappen. Het heiligdom van Asclepius werd de kerk van Sint Anargyri (Helende Heiligen) en de fontein werd omgevormd in wijwater. De Tempel van de oude dokter Toxaris werd omgevormd tot de kerk van Sint Johannes, de genezer van koorts. Deze gewoonte zette in de volgende periode verder. De grotten van de Akropolis werden ook omgevormd tot christelijke kerken. De grot van Pan werd de kapel van Sint Athanasios en de grot van Clepsydra werd de kapel van de Heilige Apostelen.

Gedurende de laatste twee eeuwen van de oudheid, genoot Athene van een grote welvaart, afgaande op de vele aardewerk werkplaatsen die opgegraven werden maar ook afgaande op de nieuwe versterking van de stad door Keizer Justianius aan de grens met de voormalige Themstocleaanse Muur. Dit houdt in dat nederzetting zich verder uitbreidde.

In de late 6de eeuw (582) echter, vielen Slaven en Avaren de stad aan en richtten en een complete ravage aan. Deze invasie was het begin van de overgang naar een nieuw tijdperk waar zeer weinig informatie over beschikbaar is. De nieuwe periode was het sluitstuk van een reeks verandering (administratieve, economische en sociale) doorheen het Rijk die het einde betekende van de steden zoals ze gekend waren sinds de oudheid, namelijk als autonome centra.

 Raadpleeg de Griekse woordenlijst voor verklaring van typische woorden.