Ελληνικό Κομπολόι

Λέγεται ότι οι μοναχοί στο Άγιο Όρος στη Βόρεια Ελλάδα ξεκίνησαν την κατασκευή του κομπολογιού, του οποίου οι χάντρες ήταν σε αυτή την περίπτωση κόμποι δεμένοι σε ένα νήμα ομοιόμορφα. Αυτά τα κομποσχοίνια, όπως αποκαλούνται, είναι χαρακτηριστικά δείγματα σκληρής και ποιοτικής δουλειάς. Το κομπολόι και το κομποσχοίνι χρησιμοποιούνται από τότε και είναι πολύ πρωτότυπα και δημοφιλή αντικείμενα.

Άλλοι παλαιοί μοναχοί κατασκεύαζαν το κομπολόι τους από χειροποίητα, φθηνά υλικά όπως το ξύλο, τα κοχύλια, τα φουντούκια και τα κουκούτσια της ελιάς. Σήμερα υπάρχουν ακόμα λάτρεις του κομπολογιού που υποστηρίζουν ότι ένα πραγματικό κομπολόι θα πρέπει να είναι κατασκευασμένο από οργανικά υλικά όπως κεχριμπάρι, κοράλι, οστό, κέρας, μαργαριτάρι, σπόρους κτλ.

Η λέξη κομπολόι παράγεται από τις λέξεις “κόμπος” και “λέω” και σημαίνει ότι “για κάθε κόμπο λέω μία προσευχή”.

Τα σύγχρονα ελληνικά κομπολόγια έχουν συνήθως 19-23 χάντρες, αν και πολύ μεγαλύτερες ή μικρότερες εκδόσεις επίσης υπάρχουν, ανάλογα με το μέγεθος των χαντρών. Το μπεγλέρι, που μοιάζει με μισό κομπολόι, είναι επίσης δημοφιλές. Δε χρειάζεται να υπάρχει ένας συγκεκριμένος αριθμός χαντρών, αφού το κομπολόι πλέον δε χρησιμοποιείται για τη μέτρηση κάτι συγκεκριμένου.

Στην Ελλάδα, όπου τα μοντέρνα κομπολόγια είναι σχεδιασμένα όχι για χρήση κατά την προσευχή, αλλά για διασκέδαση και ηρεμία, υπάρχει μία σημαντική διαφοροποίηση ως προς τον σχεδιασμό: το νήμα αφήνει αρκετό ελεύθερο χώρο στις χάντρες ούτως ώστε να κινούνται. Αυτή η ελευθερία προσφέρει ευχαριστηση μέσω του ήχου που παράγουν οι χάντρες, μέσω της αίσθησης που δίνουν και της δυνατότητας απεριόριστων συνδυασμών του τρόπου παιξίματος.

Χριστιανικά κομπολόγια (ροζάρια)

Οι Χριστιανοί, ειδικά τα μέλη της Ορθοδόξου Εκκλησίας, χρησιμοποιούν ένα κομποσχοίνι 33 κόμπων για να απαγγείλλουν τις προσευχές. Υπάρχει επίσης ένας αριθμός Ρωμαιοκαθολικών/Αγγλικανικών κομποσχοινιών που έχουν 33 κόμπους, που περιλαμβάνουν την Τέλεση της Θείας Μετάληψης και το Κομποσχοίνι του Μικρού Άνθους. Τα χριστιανικά ροζάρια (ροζαριο= rosary = string of roses = νήμα τριαντάφυλλων) χρισιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά πιθανότατα τον 11ο-12ο αιώνα κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών από τους ιππότες που δεν είχαν χρόνο να επισκεφθούν απομονωμένους ναούς. Αυτά τα ροζάρια είχαν 54 χάντρες, δηλαδή τον μισό αριθμό των 108 χαντρών που αντιστοιχεί στα Βουδιστικά Μαλάς (βλ. παρακάτω) που χρησιμοποιούνταν για την αποστήθιση της Θείας Προσευχής.

Μουσουλμανικά κομπολόγια – Τεσπίχ (ή Τασμπίχ)

Τα Μουσουλμανικά κομπολόγια, που καλούνται τεσπίχ, παραδοσιακά κατασκευάζονταν από Κωνσταντινοπολίτες τεχνίτες και πωλούνταν σε αγοραστές από όλο τον Ισλαμικό κόσμο. Φτιάχνονταν από χρυσό, ασήμι, κεχριμπάρι, μαργαριτάρια, κοράλι ή από άλλα οργανικά υλικά, όπως το ελεφαντόδοντο, δόντια φάλαινας, καβούκι χελώνας, κέρας, οστά καμήλας και από αμέτρητους τύπους ξύλου, όπως έβενο, ξύλο ελιάς, ξύλο τριανταφυλλιάς, ταμαρίντη, ζαχαροκάλαμο, τικ (Ταϋλανδέζικο δέντρο), μία ποικιλία ξυλείας από τη Βιρμανία κτλ. Ακόμα και σπόροι και καρποί, όπως καρύδα και ελιές χρησιμοποιούνταν. Αυτά τα υλικά προέρχονται από πολλές περιοχές του κόσμου, όπως η Ινδία, η Αίγυπτος, η Μαδαγασκάρη και η Νότια Αμερική.

Τα τεσπίχ που κατασκευάζονταν από αρωματική ξυλεία κλείνονταν σε κουτιά για να διατηρήσουν το άρωμά τους. Κατά την Οθωμανική περίοδο οι κρυστάλινες χάντρες προτιμούνταν κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού λόγω της δροσιάς που προσέδιδαν κατά το άγγιγμα και της διάθλασης του φωτός μέσα σε αυτά.

Αυτή είναι η αυθεντική Τουρκική ορολογία των θρησκευτικών κομπολογιών: στο ανώτερο μέρος του κομπολογιού το μακρύ κομμάτι που ορίζει την αρχή του λέγεται “ιναμέ”, το υπόλοιπο κομμάτι που περιλαμβάνει και τη φούντα καλείται “τεπελίκ”. Μπορείτε να παρατηρήσετε δύο χάντρες που τοποθετούνται στο εκάστοτε 1/3 της αλυσίδας, διαχωρίζοντας τις χάντρες ανά 33. Αυτές οι δύο διαφορετικές χάντρες ονομάζονται “ντουράκ” (που σημαίνει αυτός που σταματά κάτι) και δεν προσμετρώνται στον συνολικό αριθμό των χαντρών. Το ιναμέ, το τεπελίκ και τα ντουράκ είναι τρία κύρια χαρακτηριστικά των Τουρκικών θρησκευτικών κομπολογιών.

Τα κομπολόγια για την προσευχή χρησιμοποιούνται για την εξάσκηση του ζίκρ, μίας μορφής Μουσουλμανικού διαλογισμού. Κατά τη διάρκεια του ζίκρ, 99 ιερά ονόματα του Αλλάχ, κάποια “αβετ” και κάποια “σουράχ” του Κορανίου επαναλαμβάνονται. Οι χάντρες παίζουν τότε το ρόλο του μετρητή των επαναλήψεων της προσευχής από τον πιστό. Έται, αφού τα επιτρεπόμενα ιερά ονόματα του Αλλάχ είναι περιορισμένα στα 99, τα Μουσουλμανικά κομπολόγια δεν περιέχουν περισσότερα από 99 μέλη, αν και κάποιες μυστικιστικές ομοδοξίες/τελετές μερικές φορές χρησιμοποιούσαν τεσπίχ 500 ή 1000 πολύ μεγάλων χαντρών.

Βουδιστικά κομπολόγια (μαλας)

Ο σκοπός ενός μαλα είναι η αποστήθιση ενός μαντρα ή προσευχής. Οι χάντρες/κόμποι του μαλα είναι παρόμοιες με αυτές ενός ροζάριου και μπορούν να μεταφερθούν στην τσέπη ή να φορεθούν στο σώμα για να χρησιμοποιηθούν όποτε νιώσετε την ανάγκη για συγκέντρωση ή διαλογισμό. Εξυπηρετούν ακόμα τον σκοπό ενός “φορητού ιερού χώρου”. Μετά από πολλούς μήνες χρήσης, αρχίζετε να ηρεμείτε αμέσως αφότου πιάσετε το μαλα. Αυτό είναι ιδιαίτερα βοηθητικό σε περιπτώσεις αγχώδους επαγγέλματος ή προσωπικής ζωής. Τα περισσότερα μαλας αποτελούνται από 108 χάντρες/κόμπους και μία μεγαλύτερη χάντρα στην κορυφή, που ονομάζεται η χάντρα-γκουρού. Ο ιερός αριθμός 108 αντιπροσωπεύει τον αριθμό των ονομάτων ή των γεγονότων των Ινδουιστικών δεήσεων ή, κατά μία δεύτερη εκδοχή, τους θεούς γύρω από τους οποίους εξελίχθηκε ο Βουδισμός.

Στην αρχαία Ινδία, περί το 500 π.Χ., ένας πιστός μαθητής έπρεπε να πεί το Μαντράμ (προσευχή) 108 φορές. Πάντως, δεν ήξεραν πως να μετρούν. Η λύση σε αυτό το πρόβλημα δόθηκε συνδέοντας 108 πυρήνες με ένα νήμα και δένοντας τις δύο άκρες του. Έτσι λέγεται ότι γεννήθηκε το πρώτο κομπολόι.