GESCHIEDENIS VAN ATHENE

Athene in de Historische tijd

Op een bepaald ogenblik tijdens de historische tijd was heel Attica verenigd waarbij het politieke leven geconcentreerd was in Athene. Alle bewoners van Attica werden Atheners genoemd en Attica werd een synoniem voor Athene.

Cylon en Draco

In de 7de eeuw VC was er grote politieke activiteit op gemeentelijk vlak. De “Polis” (stad) had, in de vorige eeuw, zijn maatschappelijke en administratieve vorm gekregen. Oorspronkelijk was er een conflict tussen de machtige aristocratische families in de steden waarvan sommige probeerden, of er zelfs in slaagden, de macht te monopoliseren waarbij zij, in bepaalde gevallen, burgers van een lagere rang, vooral landbouwers en handelaars, bevoordeelden. Deze families zorgden ook voor het opzetten van tirannieën.

In ca 635 VC zette Cylon in Athene, aangezet door zijn schoonvader, Theagenes, de tiran van Megara, een tirannie op door, met zijn volgelingen, de Akropolis in te nemen. De Atheners omsingelden hen en namen uiteindelijk de Heilige Rots in. Sommige tirannen slaagden erin te ontsnappen maar de meesten, ook Cylon, zochten bescherming achter het altaar van Athena Polias. Ze zouden dit enkel verlaten als hen een de waarborg gegeven werd dat ze voor een normale rechtbank mochten verschijnen. De Atheners verbraken echter hun belofte en doden hen waardoor de zogenaamde Vloek (Agos) van Cylon over de stad kwam. Later werd Epimenides, de verhevene, opgeroepen om de stad te reinigen van deze duivelse daad.

Omstreeks 624 VC, gaven de Atheners Draco de opdracht wetten op te stellen en ze publiek te maken. Zodoende zouden de aristocratische families, die de ongeschreven wetten willekeurig interpreteerden en toepasten, dit exclusieve recht ontnomen worden. Draco’s wetten, die heel waarschijnlijk enkel moordzaken aangingen, drukten hun stempel op de geschiedenis omwille van de strengheid van de wetten.

Solon

Solon was een echte heerser in de onrustige tijd tussen 638 en 559 VC. In 595-594 VC overtuigde hij de Atheners Salamis, dat in de handen was van de Megaren sinds de tijd van de Vloek van Cylon, te heroveren. Daarna werd hij, in 594-593 VC, tot archon (hoge gezagsdrager) gekozen en kreeg hij het ambt van diallaktes (rechter in sociale zaken). Als onderdeel van zijn taak ontwierp hij grondwettelijke, familiale en burgerlijke wetten en keek hij op de uitvoering ervan toe.

Het belangrijkste deel van zijn wetgeving was de “seisachteia”, een reeks wetten die de wijd verspreidde herendienst en slavernij die ongebreideld in Athene bestond, ongedaan te maken. Onder de oude wetgeving moesten schuldenaars die hun schuldeisers niet konden terugbetalen, hun land aan hem overdragen waarbij dit land ze in herendienst bewerkten en 1/6 van de opbrengsten aan de schuldeiser gaven. Als de schuld groter was dan de waarde van de eigendommen van de schuldenaar, dan werden de schuldenaar en zijn familie ook slaven van de schuldeiser. Hetzelfde gebeurde met iemand die zijn vrijheid in pand gaf en later zijn schuld niet kon betalen.

De seisachteia wetten schaften onmiddellijk alle schulden af, herstelde schuldenaar-slaven met terugwerkende kracht in eer, gaf alle aangeslagen eigendommen terug aan de rechtmatige eigenaar en verbood persoonlijke vrijheid als onderpand te geven voor schulden die vanaf dan gemaakt werden. Er werd ook een maximum ingesteld aan de grootte van het eigendom, ongeacht hoe deze vergaard was (vb. door huwelijk), om te vermijden dat machtige families uitzonderlijk veel land zouden verwerven.

Een belangrijke stap in de richting van de democratie was het instellen van het gezamenlijk uitoefenen van de macht met inbegrip van de lagere burgers via de volksvergadering van burgers (ecclesia tou demou) en het volkstribunaal (heliaia). Om dit te kunnen verwezenlijken richtte Solon de Raad van 400 op en verbond hij het houden van een hoog ambt aan eigendom in plaats van aan afstamming.

Peisistratos’ tirannie

Peisistratos van Athene (ca. 607-528 VC) was een Grieks staatsman die de Tiran van Athene werd na een, vrij populaire, greep naar de macht. Hij heerste in 561, 559-556 en 546-528 VC.

Peisistratos was de zoon van filosoof en leraar Hippocrates. Hij werd genoemd naar de Peisistratos in de Odyssey. Als eromenos (een adolescente jongen die een liefdesrelatie had met een volwassen man) van de Atheense wetgever Solon, stond hij deze bij in zijn ondernemingen en vocht heldhaftig in de verovering van Salamis. Toen Solon Athene verliet, werd Peisistratos in 565 VC leider van de partij van de hoger gelegen gebieden (arme, landelijke mensen).

Hij gebruikte een slimme strategie door om lijfwachten te vragen nadat zij zogenaamd aangevallen was. Deze lijfwachten bestonden uit bewoners van de hoger gelegen gebieden die Athene binnen trokken. In 561 VC nam hij met zijn lijfwachten de Akropolis in en werd een tiran. Zijn heerschappij duurde niet lang. Binnen een jaar werd hij verdreven door Lycurgus, Megacles en anderen van de Partij van de Kuststreek. Met de hulp van Megacles, die zich van Lycurgus had afgescheiden, keerde hij in 559 VC terug. Megacles was een bondgenootschap met Peisistratos aangegaan op voorwaarde dat Peisistratos met de dochter van Megacles zou trouwen.

De Atheners werden door Megacles ervan overtuigd dat de godin Athena Peisistratos terug naar huis zou brengen. Hij kwam in een rijtuig terug uit ballingschap in het gezelschap van een rijzige vrouw die verkleed was als Athene in een harnas.

Megacles werd boos omdat Peisistratos weigerde kinderen met zijn dochter te hebben en Peisistratos werd in 556 VC opnieuw verbannen door Lycurgus en Megacles. Hij ging naar Euboea en bleef er bijna tien jaar, een tijd waarin hij zeer rijk werd door mijnbouw. Het keerde in 546 VC naar Athene terug met een aanzienlijke krijgsmacht en, met de hulp van Lygdamos van Naxos, kwam hij terug aan de macht. Deze keer droeg hij er zorg voor dat hij zijn positie kon behouden. Peisistratus beloonde Lygdamos door hem Tiran van Naxos te maken.

Hij versterkte zijn macht door bij voorkeur land te geven aan landelijke burgers. Peisistratus hield er ook een grote macht aan huurlingen op na en hij nam gijzelaars. Hij behield de democratische hervormingen die Solon had ingesteld maar zorgde ervoor dat familieleden de hoogste ambten kregen. Peisistratos wakkerde de verering van Athena en Dionysos aan . Hij begon de bouw van de Tempel van Athena op de Akropolis en spoorde ook een aantal andere openbare werken aan met inbegrip van het Lyceum, Tempels van Apollo en van Zeus alsook de Fontein van de Negen Bronnen. Bovendien ondersteunde hij ook literatuur en kunst. Peisistratos had ook een eromenos genaamd Chamus.

Het Panatheense Festival en het Dionysia stadsfestival bloeiden gedurende zijn heerschappij. Vanaf ca. 550 VC werden Atheense munten gebruikt. Dit kan een invloed op zijn beleid gehad hebben maar dit blijkt niet uit documenten uit die tijd. Peisistratos gaf toelating voor de eerste geschreven versie van de Iliad en de Odyssey van Homerus die voordien mondeling werden doorgegeven of werden geschreven in private kopieën.

Het Panatheense festival werd opnieuw georganiseerd onder Peisistratos wat alle Atheners bij elkaar bracht. Bovenop stelde hij de aanbidding van Dionysus voor die zeer populair werd en die in verband werd gebracht met de bloeiperiode van het drama. Na de dood van Peisistratos, namen zijn zonen Hipparchos en Hippias de macht over. Hipparchos werd in 514 VC door Harmodios en Aristogeiton vermoord, hoogstwaarschijnlijk uit wraak. Hippias werd in 510 VC door de Spartanen verdreven. Meer...

Cleistehenes

Cleisthenes (ook Clisthenes of Kleisthenes) was een edele Athener van de Alcmeanidate familie. Hij hervormde de grondwet van het oude Athene en maakte ze in 506 VC democratisch. Geholpen door de Alcmeonidate stam en door de Spartanen, verdreef hij Hippias, de zoon van de tiran Peisistratos.

Na het in elkaar zakken van de Peisistratos tirannie, streden Isagoras en Cleisthenes voor de macht. Isagoras kreeg hierin de bovenhand door archon te worden in 507-508 VC. Cleisthenes reageerde door de steun te verkrijgen van het deel van de bevolking dat niet vertegenwoordigd was. Daarop deed Isagoras een beroep op de Spartaanse koning Cleomenes I om hem te helpen Cleisthenes te verdrijven. Deze deed dit onder het voorwendsel van de Alcmeonidate vloek waarop Cleisthenes, als balling, Athene verliet.

De macht van Isagoras bleef onbedreigd in de stad. Hij probeerde een oligarchie op te zetten, een regeervorm waarbij de meeste of alle politieke macht bij een klein deel van de maatschappij ligt (meestal de machtigste door weelde, familieband, militaire sterkte, hardvochtigheid of politieke invloed). Onder het voorwendsel dat ze vervloekt waren, verdreef hij honderden en probeerde hij de volksraad te ontbinden. Deze verzette zich echter en de Atheners schaarden zich achter hen. Isagoras en zijn volgelingen moesten vluchten naar de Akropolis waar ze twee dagen omsingeld werden. Op de derde dag werd een bestand afgekondigd zodat Cleomenes en zijn volgelingen bevrijd konden worden. Daarop kwam Cleisthenes, samen met de honderden bannelingen terug en nam hij het leiderschap van Athene over.

Na deze overwinning begon Cleisthenes de regering van Athene te hervormen. Hij verwijderde de vier traditionele stammen die op familiebanden steunden en die geleid hadden tot de tirannie. Hij deelde de burgers in tien stammen op volgens het gebied waarin ze woonden (hun deme). Hij zette ook wetgevende organen op geleid door personen die willekeurig gekozen werden in plaats van door familiale binding of afkomst. Hij hervormde de Boule (stadraad), die onder Solon 400 leden telde, tot 500 waarbij iedere stam 50 afgevaardigden telde.

Het rechtsysteem met de dikasteria of jury rechtbanken, werd eveneens hervormd zodat deze tussen 201 en 5001 juryleden telden, maximum 500 van elke stam, die dagelijks gekozen werden. De Boule moest wetten voorstellen aan de vergadering van stemgerechtigden die hiervoor ongeveer 40 keer per jaar in Athene samen kwam. De voorstellen konden verworpen worden, aangenomen of teruggestuurd worden naar de volksraad om ze aan te passen.

Cleisthenes heeft waarschijnlijk ook verbanning (ostrasime), voor het eerst gebruikt in 487 VC, ingevoerd waarbij burgers stemden om iemand voor 10 jaar te verbannen. Het woord is afgeleid van ostrako, een potscherf die als stembiljet gebruikt werd. Als de naam van een persoon op meer dan 6.000 potscherven geschreven werd, werd hij durende 10 jaar verbannen. Oorspronkelijk werd er gestemd voor burgers waarvan vermoed werd dat ze een bedreiging voor de democratie vormden door vb. een tiran te willen worden. Vrij snel echter was iedereen die teveel macht in de stad kreeg een doelwit voor verbanning vb. Xanthippus in 485-484 VC. Met dit systeem behield de verbannen persoon zijn eigendom maar hij was niet in de stad aanwezig zodat hij er geen nieuwe tirannie kon voorbereiden.

Cleisthenes noemde zijn hervormingen isonomia (gelijkheid onder de wet) in plaats van democratia (democratie). Kort na zijn hervormingen werd zijn leven een mysterie omdat geen van de beschikbare oude teksten hem daarna nog vermelden.